اعدام در ایران، گردش چرخه خشونت و تکرار جرم
۱۳۹۷ مهر ۱۸, چهارشنبه
«شب‌ها کابوس می‌دیدم. عذاب وجدان خیلی اذیتم می‌کرد. هرگز فکر نمی‌کردم به این مراحل برسم. یکی از بزرگترین خواسته‌هایم این بود که بیرون بیایم و دوباره توی جامعه باشم، توی این منطقه، توی این خیابون، تجدید خاطره‌ها برام عقده شده بود... الآن می‌خوام بقیه زندگی‌ام را وقف مردم کنم.»
این سخن میثم، پسر جوانی است که در برنامه تلویزیونی "ماه عسل" به طور زنده حرف می‌زد. میثم در سال ۱۳۸۶ در ۱۸ سالگی در نزاعی خیابانی پسر جوانی را به قتل می‌رساند و پس از چهار سال که در زندان به‌سر برده است، با گذشت اولیای دم مقتول از قصاص نجات پیدا می‌کند.
ایران جزو کشورهای پیشرو در اعدام
دهم اکتبر روز جهانی مبارزه با اعدام است. جدیدترین گزارش عفو بین‌الملل که در آوریل ۲۰۱۸ منتشر شده به آمار اعدام‌ها در ۲۳ کشور در سال ۲۰۱۷ می‌پردازد. به گزارش این سازمان بیشترین اعدام‌ها به‌ترتیب در چین، ایران، عربستان سعودی، عراق و پاکستان اتفاق افتاده است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
بر اساس مستندات سازمان عفو بین‌الملل، در کشورهایی که بیشترین آمار اعدام را به‌خود اختصاص داده‌اند، روند دادخواهی از لحاظ موازین بین‌المللی منصفانه نیست.
این گزارش هم‌چنین نشان‌می‌دهد که شمار اعدام‌ها تا ۵۰ درصد در بلاروس، تا ۲۰ درصد در مصر و ۱۱ درصد در ایران نسبت به سال ۲۰۱۶ کاهش پیدا کرده است.
سازمان‌ها و کشورهای مختلف سالهاست از ایران به‌خاطر اجرای مجازات اعدام که این نهادها آن را نقض آشکار حقوق بشر می‌دانند، انتقاد کرده‌اند.
محمدعلی جداری فروغی، وکیل دادگستری در تهران، یکی از حقوق‌دانانی است که معتقد است مجازات اعدام باید به تدریج لغو شود. او در گفت‌وگویی به دویچه‌وله می‌گوید: «وقتی فردی اعدام می‌شود، دیگر زنده نخواهد بود که از او اعاده حیثیت شود».
تجربه او حکایت از مواردی دارد که فردی حکم قصاص برایش صادر شده و بعدها نفر دومی پیدا می‌شود و مشخص می‌شود قاتل اوست. در این صورت اگر حکم اعدام فرد اول اجرا شده باشد، دیگر امکان اجرای عدالت وجود ندارد.
آقای جداری فروغی بر آن است که از دیدگاه حقوق بشری باید در سراسر جهان تلاش‌هایی صورت گیرد تا مجازات اعدام به کلی متوقف شود.
«صاحب حق مرده است»
استدلال دیگری که این وکیل دادگستری برای لزوم توقف اعدام بیان می‌کند این است که از دیدگاه او اگر کسی به قتل رسیده باشد، "در واقع صاحب حق اوست و نه خانواده و پدر ومادر و فرزندانش".
مجازاتی بدیل اعدام
جداری فروغی پیشنهاد می‌کند که دولت‌ها برای اعدام، مجازات جایگزین تعریف کنند. او براین نظر است اگر به جای اعدام، "حبس‌های طویل المدت" در نظر گرفته شود شاید برای فرد محکوم نتیجه مثبت‌تری داشته باشد و برای جامعه هم مثبت‌تر باشد.
به طور مثال او پیشنهاد می‌کند افراد محکوم به اعدام را می‌توان مدتی برای گذراندن دوران حبس در زندان نگه داشت و پس از مدت محکومیت، آنها را با مشغول کردن به کارهای اجباری در زندان یا اشتغال در کارخانجات و کشتزارها و غیره، آنها را کمکم به سمت جامعه باز گرداند.
اعدام، مکانیزمی بازدارنده؟
عده‌ای اعدام را راه‌حلی "بازدارنده" برای پیش‌گیری از جرایم سنگین عنوان می‌کنند و معتقدند این راه‌کار می‌تواند "ضامن امنیت جامعه" باشد وحتی عده‌ای بر این نظر هستند که اصلا چرا جامعه باید هزینه نگهداری از چنین مجرمانی را بپردازد که جرم سنگینی مرتکب شده‌اند که تبعاتش به زعم آنها برای جامعه زیاد بوده و از طرف دیگر اگر یک روزی آزاد شوند امکان تکرار جرم آنها وجود دارد؟
جداری فروغی در پاسخ می‌گوید: «مشکل جرم و جنایت با اعدام حل نمی‌شود. اگر عوامل زمینه‌ساز جرم و جنایت در هر جامعه‌ای از بین نرود، هرقدرآن جامعه از مجازات اعدام استفاده کند، باز افراد دیگری مرتکب جرم خواهند شد و جای محکومین اعدام شده را خواهند گرفت.»
«این دور تسلسلی که یک نفر می‌کشد و خودش کشته می‌شود، نمیتواند از نظر انسانی، اخلاقی و حقوقی عادلانه باشد و باید پایان پیدا کند.»
این کارشناس امور حقوقی اضافه می‌کند که اعدام فرد، موجب "انتقامجویی" می‌شود. او معتقد است که جامعه باید سعه صدر داشته باشد: «دولت‌ها باید تلاش کنند جلو زمینه‌های ارتکاب جرم را بگیرند. این کار عملی نیست مگر با یک برنامه درست و سنجیده. ضمن آنکه نباید روحیه انتقام و اصل "چشم در برابر چشم و قتل در برابر قتل" را در جامعه رواج دهیم.»
تبعات اعدام برای جامعه
از دیدگاه جامعه‌شناسان و جقوق‌دانان، پیامد‌های اعدام برای خانوادهها و بازمانده‌ها زیاد است و آنها باید بار زیادی به دوش بکشند.
این کارشناسان معتقد هستند که علاوه بر تولید خشونت در جامعه، اعدام می‌تواند چرخه‌ای از جرائم و مجرمین را بازتولید کند.
جداری فروغی در این باره می‌گوید: «چه بسا بسیاری از افراد خانواده محکومین اعدام شده، به مرور به سمت جرائمی دیگر کشیده شده‌اند، چرا که هم خانواده از هم پاشیده و هم اقتصاد خانواده ویران شده است.»
او ادامه می‌دهد: «در مجموع خشونت، خشونت می‌آورد. اگر کسی به خشونت متوسل شد و جرمی مرتکب شد، دستگاه قضایی و مردم نباید با همان خشونت و شدت و یا حتی بیشتر به او جواب دهند.»
گذشت از قصاص
وکیل دادگستری، محمدعلی جداری فروغی، در مورد گذشت از قصاص می‌گوید: «این که در مسئله قتل، از دیدگاه قانون مجازات اسلامی این حق برای اولیای دم در نظر گرفته شده که گذشت کنند و شخص محکوم از اعدام نجات پیدا کند، را بسیار پسندیده می‌داند.»
این کارشناس حقوقی ادامه می‌دهد در مواردی که اولیای دم به قصاص اصرار می‌ورزند شرایط برایری وجود ندارد چون به عقیده او شرایطی از قبیل عوامل اجتماعی، اقتصادی و دیگر موارد ممکن است وجود داشته باشند که زمینه‌ساز وقوع قتل یا هرجرم دیگری بشود که منتهی به حکم اعدام شود.
تجربه شخصی جداری فروغی این است که خانواده‌هایی که به بخشش فرد محکوم رضایت داده‌اند، خود بعدا به آرامش رسیده‌اند و احساس بزرگی و عزت نفس کرده‌اند که توانسته‌اند فردی را از مرگ نجات دهند.
در مقابل، خانواده‌هایی که درخواست قصاص کرده و حتی خود حکم قصاص را اجرا کردند، این وکیل دادگستری بعدها احساس پشیمانی و یا افسردگی مشاهده کرده است.
فرهاد اصلانی، پدر آتنا اصلانی، کودک ۷ ساله پارس‌آبادی که ماجرای تجاوز و قتل او در سال ۹۶ خشم عمومی را برانگیخت، به دویچه‌له می‌گوید: «اگر این جنایت در حق کس دیگری از نزدیکانم اتفاق می‌افتاد مثلا پدرم یا برادرم یا هر شخص دیگری، امکان داشت قاتل را ببخشم، ولی آتنا کودک بود و معصوم.... اگر باز هم شرایط طوری بود که بایستی تصمیم می‌گرفتم، باز هم قصاص را انتخاب می‌کردم.»
داوود لطیف‌پور که پدرش به خاطر دخالت در نزاعی بین همسایه‌ها به طور ناگهانی به قتل رسیده است، به دویچه‌وله می‌گوید: «ما بعد از اینکه به این نتیجه رسیدیم که فرد متهم به قتل، قصد چنین کاری را نداشته و ناخواسته این جرم را مرتکب شده او را بخشیدیم.»
به نظر لطیف‌پور بخشش بهترین کار است. او می‌گوید با این کار خانوادهها می‌توانند دنیای خودشان را بخرند و می‌گوید خانواده او به خاطر آرامش روح پدرش از قصاص چشم‌پوشی کردند.
او اضافه می‌کند: «در بخشش لذتی هست که در چیزهای دیگر نیست.»