آخرین چهارشنبه سال در ایران؛ چهارشنبه‌ای متفاوت
۱۳۸۸ بهمن ۳۰, جمعه
ریشه‌های باستانی «چهارشنبه سرخ»
«چهارشنبه‌سوری» نام جشنی باستانی و برگرفته از آیین زرتشتی است که ایرانیان از قرن‌ها پیش از میلاد مسیح، در آخرین شب چهارشنبه (سه‌شنبه شب) هر سال، آن را با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، برگزار میکنند.
این آیین پیش‌درآمد جشن نوروز و آغاز سال نو خورشیدی در ایران است که نوید رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت را می‌دهد. «چهارشنبه‌سوری» از دو واژه «چهارشنبه» که نام یکی از روزهای هفته است و «سوری» که به معنی سرخ است، تشکیل شده است. آتش بزرگی تا صبح زود و برآمدن خورشید، روشن نگه داشته میشود.
این جشن معمولا در بعد از ظهر زمانی که مردم آتش روشن میکنند و از روی آن میپرند آغاز میشود و در زمان پریدن میخوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من». این جمله نشانگر نوعی تطهیر و پاکسازی مذهبی است که واژه «سوری» به معنی سرخ به آن اشاره دارد.
چهارشنبه‌ی پرخطر
در طول سال‌های اخیر این مراسم تغییرات عمده‌ای کرده و از حالت سنتی خود خارج شده است. این تغییرات بر منتقدان این رسم باستانی افزوده است. در ابتدا مخالفان چهارشنبه‌سوری از میان روحانیون مسلمانی بودند که آیین‌های ایران باستان را در رقابت با دین رسمی قلمداد می‌کردند و بر ممنوعیت این آیین‌ها اصرار داشتند.
این مسئله موجب شد که حکومت نسبت به برگزاری این آیین سختگیرانه رفتار کند. سختگیری‌هایی که موجب شد این رسم و آیین ملی شکل اولیه خود را از دست بدهد و شهرها و خیابان‌ها در این روز عرصه آتش‌افروزی و نورافشانی و استفاده بی‌رویه و حادثه‌ساز از مواد محترقه شود.
کارشناسان اجتماعی معتقدند که فشارحکومت در سال‌های گذشته، خصوصا محدودیت‌هایی که برای حضور آزادانه جوانان در عرصه اجتماعی وجود داشت، موجب شده است در این روز جوانان برای نشان دادن اعتراض‌شان از روش‌های پرخطر استفاده کنند؛ روش‌هایی که در برخی موارد منجر به کشته شدن یا آسیبهای جسمی شدید شهروندان شده است.
هشدارهای امنیتی؛ پر رنگ‌تر از هر سال
معمولا با نزدیک شدن به پایان هر سال مسئولان امنیتی و قضایی نسبت به وقایع این روز هشدار می‌دهند. اما به نظر می‌رسد، امسال نگرانی حکومت دلایل سیاسی نیز دارد.
حوادث پس از انتخابات ریاست‌جمهوری و تداوم هشت ماهه اعتراضات، این ترس را ایجاد کرده که معترضان بخواهند از این روز ملی به عنوان فرصتی برای اعتراض بهره بگیرند.
شاید به همین دلیل سردار رادان، جانشین فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی، تهدیداتی مشابه آنچه را که در ۲۲ بهمن خطاب به معترضان گفته بود، تکرار کرد.
آقای رادان در جمع خبرنگاران با تاکید بر برخورد قانونی با افرادی که به باور وی با عبور از «خط قرمزها» برای شهروندان «مزاحمت» ایجاد میکنند، هشدار داد، با هماهنگی مقامات قضایی کسانی که با ایجاد «ناهنجاری‌ها» قصد ایجاد مزاحمت، و راهبندان، آزار و اذیت شهروندان را فراهم کنند، پس از دستگیری، تا پایان تعطیلات نوروزی در بازداشت نگهداری خواهند شد. وی همچنین تصریح کرد که خودروهای توقیفی در این روز نیز تا پایان تعطیلات متوقف میشود.
«چهارشنبه سرخ و سبز؛ چهارشنبه‌ای به دور از خشونت»
در همین حال بسیاری از وب‌سایت‌های ایرانی از هم اکنون در مورد استفاده از این روز برای نشان دادن اعتراض اجتماعی به رفتار حاکمیت در ایران به بحث و تبادل نظر می پردازند.
برخی از این وب‌سایت‌ها با اشاره به اتفاقات هرساله در این روز، هشدار می‌دهند، باید مراقب بود که حکومت از این حوادث برای ضربه زدن به «جنبش سبز» استفاده نکند.
چندی پیشن سایت «ندای سبز آزادی» از وب‌سایت‌های هوادار جنبش اعتراضی در ایران، نسبت به برخی حوادث که ممکن است حکومت جمهوری اسلامی آنها را سازماندهی کند، هشدار داد. نویسنده این مطلب با استناد به خشونت غیر قابل کنترل هر ساله در مراسم چهارشنبه‌سوری، پیشنهاد داده بود که «سبزها» برای این رویداد ملی برنامه خاصی را تدارک نبینند.
در همین حال این وب‌سایت فراخوانی را منتشر کرده که در آن از کاربران اینترنتی ایرانی خواسته شده است، راه‌ها و روش‌های پیشنهادی خود را برای برگزاری این روز ارسال کنند. در عین حال تاکید شده، این پیشنهادات باید در چهارچوب سه اصل «غافلگیری کودتاگران، خشونت‌پرهیزی با توجه به استعداد بالای چهارشنبه‌سوری برای ایجاد خشونت و توجه به گستردگی جغرافیایی آیین‌های چهارشنبه‌سوری در شهرهای مختلف» باشد.
ایدهایی همچون «سکوت سبز: هر ایرانی، یک شمع، منور سبز به جای ترقه به همراه الله‌اکبر سبز، درختکاری سبزها همزمان با آخرین چهارشنبه سال» از جمله پیشنهادات مطرح شده است.
به نظر می‌رسد، حفظ آرامش و کاهش آسیبهای جانی و مالی در مراسم «چهارشنبه‌سوری» امسال به دغدغه مشترک حکومت و معترضان تبدیل شده باشد. گرچه معترضان همچنان نسبت به نیت و رفتار حکومت در این روز بدبین هستند و معتقدند، حکومت در صورت بروز هرگونه مشکلی، انگشت اتهام خود را به سمت معترضان نشانه خواهد گرفت.
مهدی محسنی
تحریریه: بابک بهمنش