باربی، پیرزن ۵۰ ساله‌ی بدون چین و چروک
۱۳۸۷ بهمن ۲۵, جمعه
روز ۱۳ فوریه‌ی سال ۱۹۵۹ نخستین "باربی" از یک مغازه‌ی اسباب‌بازی فروشی در آمریکا سر در آورد؛ عروسکی که زاییده‌ی ذهن "روت هندلر"، بانویی آمریکایی بود که تصمیم داشت برای دخترش یک همبازی خلق کند. باربی قرار بود به دختر روت، "باربارا" و همینطور سالیان بعد به میلیون‌ها دختربچه‌ی دیگر امکان "بودن" چیزی را بدهد که آنها همواره در آرزوهایشان تصویر می‌کردند: زیبا، خوش‌اندام و شیک‌پوش.
باربی در طول پنجاه سال عمرش موفق شده است دل بسیاری از دختربچه‌ها را در سراسر جهان به دست بیاورد و آنها را همراه خود کند، از کیف و کفش گرفته تا بازی‌های کامپیوتری و کارتون‌های سینمایی. به طور متوسط از هر ده دختربچه، نه تای آنها دست‌کم صاحب یک عروسک باربی هستند.
این عروسک بلوند آمریکایی تا به اینجا به تنهایی به شکل و شمایل ۵۰ ملیت مختلف درآمده و بیش از ۷۰ طراح مد، لباس‌هایش را طراحی کرده‌اند. کافی است که نام باربی را گوگل کنید تا این موتور جستجوگر خبر از وجود ۷۰ میلیون صفحه‌ی اینترتی بدهد که نام باربی در آنها آمده است.
اندام زیبا اما غیر واقعی
مسئولان شرکت اسباب‌بازی سازی "متل" (Mattel) که روت هندلر آن را سال‌ها پیش از تولد باربی تأسیس کرده بود، به خوبی از این نکته آگاهند که منتقدان این عروسک کم نیستند. زنانی که اعتقاد دارند باربی نماد زنی سطحی و مصرف‌گرا است که باعث شکل‌گیری ایده‌آل زیبایی دروغین شده است. آنها می‌گویند، این عروسک تنها در خدمت ذهنیت مردان است، و به هیچ‌وجه تصویر واقع‌بینانه‌ا‌ی را از یک زن به نمایش نمی‌گذارد.
متخصصان ارتوپد تناسب میان اندام‌های باربی را آنچنان نامعقول می‌‌دانند که اظهار می‌کنند اگر زنی حقیقتا چنین اندازه‌هایی را داشت، نمی‌توانست حتی قدم از قدم بر دارد. یکی از منتقدان پیش‌بینی می‌کند: «سینه‌های باربی چنان بزرگند و کمرش آنچنان باریک که اگر این عروسک زنده بود، یقینا با صورت به زمین می‌خورد.»
از سوی دیگر تیغ تیز انتقاد مخالفان، روش ساخت باربی را هم نشانه گرفته است. سالیان درازی است که این زن بلوند آمریکایی به دست کارگران چینی ساخته می‌شود که بدون هیچ‌گونه لباس محافظی در معرض بو و سموم شیمیایی در کارخانه‌های "متل" کار می‌کنند.
البته این انتقادها بدون جواب نمانده است. سخنگوی شرکت "متل" بر این نکته تأکید می‌کند که نباید با عینک بزرگسالی به باربی نگریست و تناسب بدنش را زیر سئوال برد. به گفته‌ی او باربی برای دختربچه‌ها تنها یک همبازی است و اگر به طور مثال فردی در کودکی با یک عروسک مخملی و پردار بازی کرده، این بدین معنا نیست که در بزرگسالی هم آرزوی داشتن پشم را داشته است!
باربی در مظان اتهام
باربی شغل‌های متفاوتی را تجربه کرده: از افسری پلیس، پزشکی، مهمانداری و دندانپزشکی گرفته تا رفتن به فضا به عنوان یک فضانورد، آن هم سال‌ها پیش از آن‌که نخستین زن آمریکایی قدم به داخل یک سفینه‌ی فضایی بگذارد. در سال ۲۰۰۰ و ۲۰۰۴ باربی برای اولین بار به هیبت یک نامزد کسب مقام ریاست جمهوری درآمد و به تازگی هم عروسک‌های باربی صدراعظم آلمان،آنگلا مرکل به بازار آمده‌اند.
مسئولان شرکت "متل" می‌گویند که باربی حتی نمادی برای جنبش‌های زنان هم بوده و به عبارت "قدرت زنانه و دخترانه" معنا بخشیده است. از همین رو به اعتقاد آنها دختران نسل‌های متمادی از باربی الهام گرفته‌اند تا "دنیایی بدون مرز را کشف کنند و آن را تحت سلطه‌ی خود دربیاورند".
البته این عروسک مدرن و شیک‌پوش در همه‌ی کشورها مهمان عزیزی نبوده، تا آنجا که حتی گاهی فروشندگانش مجبور شده‌اند ردپاهای او را دست‌کم از ویترین یا سردر مغازه‌هایشان پاک کنند. اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۸۷ باربی‌های مقیم ایران از سوی دادستان کل کشور، قربانعلی دری‌نجف‌آبادی عروسک‌هایی "خطرناک" شناخته شدند که می‌بایست هرچه سریع‌تر جلوی آنها گرفته می‌شد. دادستان کل کشور در نامه‌ای به معاون رییس‌جمهور هشدار داده بود که «نمایش شخصیت‌هایی نظیر باربی، بتمن، اسپایدرمن و هری پاتر زنگ خطری برای مسئولان حوزه‌ی فرهنگی است.»
این نخستین‌باری نبود که باربی طعم ممنوعیت در ایران را می‌چشید، زیرا پیش از آن هم فروختن این عروسک‌های آمریکایی ممنوع شده بود و هراز چندگاهی هم مقاله‌هایی در مطبوعات وابسته به دولت بر ضد باربی منتشر می‌شد.
رقیبان باربی
باربی در عمر پنجاه ساله‌ی خود با رقیبان مختلفی دست و پنجه نرم کرده است. یکی از این رقیبان "فولا" نام دارد که چند سالی از آمدنش به بازار اسباب بازی در کشورهای عربی می‌گذرد. فولا در سال ۲۰۰۳ توسط یک شرکت تولید اسباب‌بازی در کشور سوریه طراحی شد.
این عروسک عربی، از لحاظ ظاهری تا حد زیادی به همتای آمریکایی خودش شباهت دارد. تنها تفاوت فولا با باربی در نوع لباس پوشیدنش است، زیرا او روزها در خانه "دامن بلند و بلوز آستین‌بلند" به تن می‌کند و یک مانتوی بلند مشکی‌رنگ همراه با روسری، پوشش بیرون از خانه‌ی فولا است. هرچند دختربچه‌های مسلمان می‌توانند لوازم جانبی فولاهمانند عطر یا کیف را تهیه کنند اما به لحاظ دینی خبری از عروسک‌های پسر "کن" (دوست باربی) نیست. البته قرار است شرکت تولیدکننده‌ی عروسک، پسری را روانه‌ی بازار کند که در واقع "برادر" فولا خواهد بود.
رقیب دیگر باربی، عروسک "برتس" (Bratz) است که در قالب چهار شخصیت و از روی یک داستان مصور طراحی شده است. سر و کله‌ی این عروسک‌ها در سال ۲۰۰۱ در آمریکا پیدا شد و در عرض مدت کوتاهی توانستند به فروش چشمگیری دست پیدا کنند. البته نمی‌توان منکر این نکته بود که باربی در مقابل برتس، بسیار "سربه زیر" است!
در سال ۱۳۸۳ بود که از بازار اسباب‌بازی ایران خبر تولید عروسک‌هایی "ملی" توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به گوش رسید که آن را رقیب باربی معرفی می‌کردند. این عروسک‌ها "سارا" و "دارا" نام داشتند که قرار بود جای عروسک‌های باربی را در اتاق بچه‌های ایرانی پر کنند. البته برادر سارا از همان ابتدا دست در دست خواهر روانه‌ی بازار شد و به این ترتیب سارا یک گام از "فولا" جلوتر قرار گرفت.
سارا و دارا را می‌توان ضعیف‌ترین رقیبان باربی قلمداد کرد. نه تنها طراحی ضعیف و وزن سنگین عروسک، که قیمت بالای آنها هم مزید بر علت بود که این خواهر و برادر که هر بار لباس یکی از اقوام ایرانی را به تن داشتند، نتوانند حتی در مقایسه با عروسک‌های معمولی چینی هم موفقیتی را کسب کنند.
البته در این میان وسایل جانبی سارا و دارا نظیر دفتر، برچسب و ...تولید شد اما در نهایت این‌ها هم نتوانست گره‌ای از کار بگشاید، طوری که بنا بر مقاله‌ای از محمد علی زم، رییس پیشین حوزه‌ی هنری «باربی دست کودک شما را گرفته و با خود به جایی برده است که سارا هم اگر رویش می‌شد لباسش را عوض می‌کرد و به دنبالشان می‌تاخت.»
عروسک‌های باربی چه آزاد و چه تحت تعقیب، در هر حال با ظاهری زیبا و خندان و بدون ذره‌ای چین و چروک همچنان در حال یکه‌تازی‌اند. برای همین شاید از این نظر بتوان باربی را "مدونای" عروسک‌ها دانست زیرا باربی هم سرشار از انرژی و شادابی است، درست همانند "مدونای" خواننده، در سن ۵۰ سالگی.