خرس نقره‌ای برای پناهی؛ حاشیه‌ای بزرگتر از متن
۱۳۹۱ بهمن ۲۹, یکشنبه
شصت و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم برلین با اعطای یک خرس طلایی و ۳ خرس نقره‌ای به فیلمسازان اروپای شرقی، به کار خود پایان داد و همزمان فصل جدیدی را در تاریخ برندگان این جشنواره رقم زد.
دیتر کاسلیک، سرپرست برلیناله، در مراسم پایانی تاکید کرد که بیش از ۹۸ درصد بلیط‌های برلیناله (حدود ۳۰۰ هزار بلیط) به فروش رفته است. او گفت که افزون بر این، ۲۰ هزار نفر کارت ویژه برای برلیناله دریافت کرده بودند که تنها ۴ هزار نفر از آنان خبرنگار بودند.
همچون سال‌های گذشته بار دیگر شاهد این خواهیم بود که شرکت‌های توزیع‌کننده فیلم نیاز به زمانی نسبتاَ طولانی (۶ تا ۹ ماه) برای ارائه فیلم‌های برتر برلیناله به سینماهای آلمان و جهان خواهند داشت، مسئله‌ای که از دید علاقمندان سینما تنها مربوط به ملاحظات تجاری و تصمیمات اقتصادی است.
نگاهی به برندگان جشنواره
یکی از مشکلات همیشگی برلیناله برندگان آن هستند. کلین پتر نتسر (Calin Peter Netzer)، کارگردان فیلم "ژست بچه" (Child’s Pose)، توانست هیئت داوران امسال را متقاعد سازد و خرس طلایی ۲۰۱۳ را از آن خود کند. اما ارزیابی جالب را آدا سولومون، تهیه‌کننده این فیلم، پس از دریافت جایزه چنین بیان کرد: «ما سپاسگزاریم که برلیناله یک آزمایشگاه برای فیلمسازان است.»
بسیاری از منتقدان این ارزیابی را واقع‌بینانه می‌دانند. روح سیاسی و اجتماعی جشنواره اصولاَ به محصولات آزمایشی سینما عرصه خودنمایی می‌دهد. اعضای هیئت داوران، از جمله ونگ کار وای و شیرین نشاط تاکید کردند که معیار آنان برای انتخاب فیلم‌های برتر، تنها ارزش‌های هنری و سینمایی بوده است.
عنوان فیلم برتر امسال کمی عجیب به نظر می‌رسد. "ژست بچه" یا "حالت بچه" از نرمش‌های یوگا برگرفته شده است که اشکال و فیگورهای مختلفی را برای آمادگی بدنی و روحی انسان در نظر می‌گیرد.
فیلم نتسر نیز وضعیتی از جامعه کنونی رومانی را به تصویر می‌کشد که از تضادهای طبقاتی، فساد مالی، کارکرد نابهنجار دستگاه قضایی و پلیس رنج می‌برد. در کانون فیلم رابطه مادری با پسر بالغ‌اش به نمایش گذاشته می‌شود که در تصادف رانندگی سبب مرگ یک کودک شده است.
نقش مادر توسط لومینیتا گئورگیو به نحو ماهرانه‌ای بازی شده است. در این فیلم ما با یک"ضدقهرمان" روبرو هستیم. "کورنلیا" مادری از قشر مرفه در رومانی است که برای رهایی فرزند خود از مجازات، آماده انجام هر کاری است. این حمایت مادرانه چنان گسترده است که زندگی مستقل از پسر را برای این زن تقریباَ ناممکن کرده است.
این فیلم با دو دوربین و در مدت یک ماه فیلم‌برداری شده است؛ دوربین‌های دیجیتال که هزینه ساخت فیلم را، بنا به گفته خود کارگردان، بطور قابل توجهی کاهش داده است. ناآرامی دوربین بخوبی در فیلم نیز قابل رویت است.
این نخستین باری است که از یک فیلم از رومانی در برلیناله چنین ستایش می‌شود. دست‌اندرکاران این فیلم از مسئولان فرهنگی رومانی خواستند که به محصولات سینمایی این کشور باور داشته باشند و از آنها در آینده حمایت کنند.
فیلمی از بوسنی با دو خرس نقره‌ای
رقیب "ژست بچه" در برلیناله امسال فیلم دیگری از اروپای شرقی بود. فیلم "داستان کوتاه از زندگی یک آهن‌فروش (آهن‌جمع‌کن)" ساخته دنیس تانوویچ از بوسنی شرح مشکلات یک خانواده روما (کولی) است که در حاشیه جامعه می‌زید. تانوویچ کارگردان شناخته شده‌ای است که در سال ۲۰۰۲ میلادی نیز موفق به دریافت جایزه اسکار برای فیلم "سرزمین هیچ‌کس" شد.
این فیلم توانست دو خرس نقره‌ای برای بهترین بازیگر مرد و جایزه بزرگ داوران را از آن خود کند. نظیف موجیچ که به عنوان بهترین بازیگر مرد جشنواره شناخته شد، اصولاَ بازیگر نیست و در این فیلم نیز تنها نقش واقعی خود را ایفا کرده است.
موجیچ پس از دریافت خرس نقره‌ای گفت که نمی‌توانسته این موفقیت را باور کند و پس از این فیلم زندگی خانواده‌اش نیز تغییری اساسی نیافته و هنوز هم برای امر معاش مجبور به جمع‌آوری آهن و فروش آن است.
داوران برای باری دیگر کسی را به عنوان بازیگر برتر برگزیدند که اصولاَ نقشی ایفا نکرده و همچون در یک مستند، تنها شخصیتی واقعی خود را ارائه داده است. در سال ۲۰۰۸ نیز رضا ناجی توانست در فیلم "آواز گنجشگ‌ها" ساخته مجید مجیدی، بازیگر برتر برلیناله شود که وی نیز بازیگری حرفه‌ای به شمار نمی‌رفت.
عزیز زامباکیف، فیلمبردار فیلم "درس‌های هارمونی" از قزاقستان، نیز توانست خرس نقره‌ای جایزه بگیرد و نوار موفقیت فیلم‌های بلوک شرق سابق را در شصت و سومین دوره برلیناله طولانی‌تر کند.
حاشیه بیش از متن، بهترین فیلم‌نامه برای "پرده"
بی‌شک برای سینمای ایران موفقیت فیلم "پرده"، ساخته جعفر پناهی و کامبوزیا پرتوی، بسیار دلچسب و ستودنی است، اما باید پرسید چگونه داوران به این نتیجه رسیده‌اند که این فیلم دارای بهترین فیلم‌نامه بوده است؟
کامبوزیا پرتوی در نشست خبری در برلین گفت که فیلم "پرده" ناشی از شرایط روحی کنونی پناهی است. به زبان دیگر می‌توان "پرده" را زلزله‌نگاری وضعیت روحی جعفر پناهی دانست که هم اکنون با گسل‌های روانی مختلفی دست به گریبان است.
عدم امنیت، نومیدی، ترس، مرگ، خودکشی و آزادی اندیشه اید‌ه‌هایی هستند که در این فیلم به آنها اشاره می‌شود. اگر برلیناله به ایده‌ها جایزه‌ای اعطا می‌کرد، بدون تردید فیلم "پرده" یکی از نامزدها بود. اما برلیناله و هیئت داوران موظفند که اجرای ایده‌ها و نه صرف طرح آنها را ملاک ارزیابی خود قرار دهند.
کسانی که این فیلم را دیده‌اند، کمتر رد پایی از یک فیلم‌نامه منسجم و قابل‌قبول در این فیلم می‌یابند. به نظر می‌رسد که برلیناله با سنت سیاسی خود پیام روشنی را به مسئولان سینمای ایران ارسال کرده است.
گرچه داوران بارها انتخاب خود را تنها معطوف به ارزش هنری فیلم‌ها دانستند، اما به نظر می‌رسد که خرس نقره‌ای برای فیلم "پرده" برخاسته از استیصال داوران و مهم‌تر دانستن حاشیه به جای متن بوده است، زیرا به سختی می‌توان در کاتگوری‌های دیگر، نظیر بازیگری، فیلم‌برداری، کارگردانی و غیره این فیلم را با دیگر رقبا در جشنواره امسال مقایسه کرد.
مقایسه درونی میان بخش‌های برلیناله
این برای نخستین بار نیست که بخش‌های فرعی برلیناله نظیر پانوراما، فروم و نسل جدید (کودکان و نوجوانان) فیلم‌های قویتری نسبت به بخش رقابت‌ها عرضه می‌کنند.
برلیناله ۲۰۱۳ شاهد درخشش فیلم‌های بسیار خوبی بود که در غوغای ستارگان و بخش اصلی رقابتی به حاشیه رانده شدند اما از نظر منتقدان و تماشاگران پنهان نماندند.
فیلم "راکت" (The Rocket) ساخته "کیم مورداونت" یا "ژین" به کارگردانی "رها اردم" از کارهای درخشان بخش نسل جدید برلیناله بودند.
فیلم‌های بخش پانوراما نظیر "دایره شکسته" ساخته "فلیکس فان گروئنینگن"، "انشاالله" به کارگردانی "آناییس باربو لاوالتا" یا مستندهای "عمل کشتن" به کارگردانی "جوشوا اوپنهایمر" و "فی‌فی از خوشحالی زوزه می‌کشد" به کارگردانی میترا فراهانی همه آثار ستودنی و باارزش این دوره‌ی برلیناله به حساب می‌آیند.
در این دوره نیز ستارگانی چون مت دیمون، کاترین دونوف، نینا هس، ژولیت بینوش، شیا لابوف وکارگردانانی نظیر اولریش زایدل و گاس ون سنت دست‌خالی به خانه بازگشتند و تنها سبب جلب بیشتر تماشاگران به سالن‌های سینما شدند.