سلاحی ناکارآمد به نام نفت

در واقع در نشست اوپک در الجزایر در ماه سپتامبر تصمیم گرفته شد از تولید نفت خام کاسته شود. حال وزیران نفت کشورهای عضو این سازمان، روز چهارشنبه ۳۰ نوامبر (۱۰ آذر) در وین گرد هم می‌آیند تا این تصمیم را اجرایی کنند. اما این بار نیز اختلاف نظر بین کشورهای اصلی تولید کننده نفت خام اوپک، یعنی عربستان سعودی، ایران و عراق بر موفقیت احتمالی نشست ۳۰ نوامبر سایه افکنده است.

از سوی دیگر، در صورت عدم همراهی تولیدکنندگان غیر عضو نفت، احتمال موفقیت این تصمیم بسیار کاهش خواهد یافت. وزیران نفت الجزایر و ونزوئلا برای متقاعد کردن روسیه عازم مسکو شده‌اند. این در حالی است که وزیر انرژی روسیه، آلکساندر نوواک، یک روز پیش از برگزاری نشست اوپک اعلام کرده که در این اجلاس شرکت نخواهد کرد.

جلسه تدارکاتی بی نتیجه

روز دوشنبه ۲۸ نوامبر، کارشناسان اوپک دور هم جمع شدند تا درباره میزان کاهش تولید نفت این سازمان گفت‌وگو کنند. نشستی که بدون کسب نتیجه مشخصی به پایان رسید. قرار بر این بود که روز دوشنبه برخی از کشورهای غیر عضو نظیر روسیه نیز در نشست شرکت داشته باشند. اما عربستان مخالفت کرد. دلیل مخالفت عربستان این بود که می‌گفت اول باید خود کشورهای عضو به توافق برسند.

بیشتر بخوانید: وضعیت بازارهای جهانی نفت یک هفته پیش از اجلاس اوپک

علت همه این نشست و برخاست‌ها، نازل بودن سطح بهای نفت خام در بازارهای جهانی است. از اواسط سال ۲۰۱۴ ما شاهد سقوط بهای نفت خام بوده‌ایم. علت هم روشن است، عرضه بیش از تقاضای این فرآورده. بهای هر بشکه نفت در این مدت گاهی حتی به زیر ۳۰ دلار برای هر بشکه رسید. گرچه ظرف ماه‌های گذشته، بهای نفت اندکی افزایش یافت و در حدود ۴۵ دلار برای  هر بشکه نوسان داشت.

گام نخست در نشست الجزایر

وزیران نفت کشورهای عضو در ماه سپتامبر توافق کردند که میزان تولید نفت خام خود را به ۳۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه یا ۳۳ میلیون بشکه در روز کاهش دهند. کارشناسان احتمال کسب چنین توافقی را بسیار ناچیز ارزیابی می‌کردند.

باید خاطر نشان ساخت که میزان تولید نفت خام کشورهای عضو اوپک در ماه اکتبر ۳۳ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه بوده است. صحبت بر سر کاهش ۸۰۰ هزار بشکه در روز است. آخرین باری که اوپک موفق به کاهش تولید نفت خود شد، سال ۲۰۰۸ بود. حال باید دید که در نشست ۳۰ نوامبر آیا تکرار آن رویکرد ممکن است یا خیر.

برخلاف تصمیم نشست الجزایر، کشورهای عضو در ماه سپتامبر تولید خود را افزایش داده‌اند. تولید نفت خام هر بار از نو رکوردشکنی می‌کند. یکی از موانع اصلی دستیابی به این توافق سیاست ایران است. جمهوری اسلامی پس از لغو تحریم‌ها تمام تلاش خود را به کار برده تا بر میزان تولید و صادرات نفت خام خود بیافزاید.

در نشست قطر، کشورهای عضو از ایران درخواست کرده بودند میزان تولید خود را تا حد ۳ میلیون و ۹۲۰ هزار بشکه در روز محدود کند. این همان میزان تولید نفتی است که ایران بارها خواستار آن بوده است.

بیشتر بخوانید: آیا ترامپ نفت را ارزان می‌کند؟

از سوی دیگر، عراق نیز که پیش از این مخالف کاهش تولید نفت خام خود بوده در نشست الجزایر آمادگی خود را برای پذیرش کاهش میزان تولید نفت اعلام کرده‌ است.

کارشناسان بر این باورند که اگر وزیران نفت عضو سازمان کشورهای صادر کننده نفت خام، اوپک، در جلسه ۳۰ نوامبر، نتوانند به توافقی در زمینه کاهش تولید نفت خام دست یابند، بهای این فرآورده ممکن است به ۴۰ دلار برای هر بشکه کاهش یابد.

رویکرد عربستان سعودی

بیش از ۸۰ درصد درآمد دولتی عربستان از محل تولید و صدور نفت خام تامین می‌شود. اینکه عربستان در نشست وین چه رویکردی را دنبال می‌کند روشن نیست. مسئولان این کشور بر این باورند که کاهش تولید نفت خام چندان ضروری نیست و روی افزایش تقاضا برای نفت خام در سال آینده حساب باز کرده‌اند. اگر این ارزیابی درست باشد، تولید مازاد بر نیاز نفت در سال آینده موضوعیت خود را از دست می‌دهد.

برخی از کارشناسان معتقدند که عربستان سعودی برای رقابت با تولید نفت آمریکا به شیوه فرکینگ اقدام به افزایش تولید نفت نموده است. بدیهی است که هزینه تولید نفت به شیوه فرکینگ بیش از فوران نفت از برخی از حوزه‌های نفتی کشورهای عضو اوپک است و در صورت ارزان شدن بهای این فرآورده، استفاده از شیوه فرکینگ برای آمریکا مقرون به صرفه نخواهد بود.

وابستگی به درآمدهای نفتی

یکی از دلایل اصلی آنکه کشورهای تولید کننده نفت خام ظرف دو سال گذشته در زمینه کاهش میزان تولید نفت خود به توافق نرسیده‌اند، رقابت با تولیدکنندگان جدید نفت و بویژه با آمریکا بوده است. آن‌ها به خوبی می‌دانستند که تنها نفت ارزان می‌تواند رقیب را از صحنه خارج کند.

بدیهی است که بخش اعظم درآمد دولتی کشورهای عضو اوپک وابسته به تولید و صدور نفت خام است. به عنوان نمونه، ایران بر آن است که پس از پایان تحریم‌ها، مجددا به اقتصاد خود رونقی ببخشد. عراق نیز به بهبود وضعیت اقتصادی خود از طریق عواید ارزی ناشی از صدور نفت امید بسته است.

از جانب دیگر، روسیه نیز که درگیر تحریم‌های ناشی از مناقشه اوکراین است، نمی‌تواند از درآمدهای نفتی خود چشم پوشی کند. حتی تامین بودجه کشور ثروتمندی مثل عربستان در اثر کاهش بهای نفت و درآمدهای نفتی به دشواری افتاده است.

بیشتر بخوانید: تهدید عربستان به تولید روزانه ۱۲میلیون بشکه نفت

آن زمان که اوپک حرفی برای گفتن داشت

اوپک سال ۱۹۶۰ توسط کشورهای عربستان، ایران، عراق، کویت و ونزوئلا در بغداد تاسیس شد. هدف از تاسیس اوپک نظارت و کنترل بر تولید نفت خام بود. و البته کشورهای عضو از طریق هماهنگ کردن میزان تولید نفت خام خود بر روی بهای این فرآورده تاثیر می‌گذاشتند.

امروز اوپک ۱۴ عضو دارد و مهم‌ترین تولید کننده نفت خام، روسیه، عضو این سازمان نیست. ظرف سالیان گذشته در اثر افزایش تولید نفت از سوی کشورهای غیر عضو و بویژه به خاطر تولید نفت خام آمریکا به شیوه فرکینگ، از نقش و اهمیت اوپک کاسته شده است. اما این سازمان هنوز یک سازمان قدرتمند است.

بیش از یک سوم نفت تولیدی جهان توسط اعضای اوپک تامین می‌شود. از آن گذشته، ۷۰ درصد کل ذخایر نفت جهان متعلق به کشورهای عضو این سازمان است. طبق تحلیل کمپانی نفتی بریتیش پترولیوم، اوپک سال ۲۰۱۴ حدود ۳۷ میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد. این در حالی است که میزان تولید روزانه کل جهان بالغ بر ۸۹ میلیون بشکه است.