محیطزیست بحران‌زده‌ی ایران در انتظار کدام مدیر؟
۱۳۸۸ شهریور ۵, پنجشنبه
در آستانه‌ی شکل‌گیری دولت جدید محمود احمدی‌نژاد، فاطمه واعظ جوادی نیز با ریاست سازمان حفظ محیط زیست وداع گفته است تا فرد دیگری جای او را بگیرد. طرفه این که این سازمان تنها نهاد تابع ریاست جمهوری است که هنوز رئیس آن تعیین نشده، امری که برخی از محافل هوادار محیط زیست با نگرانی به آن نگاه کرده‌اند. آنها این گمانه را مطرح کرده‌اند که این پست برای این یا آن نامزد پست وزارت که از سد مجلس عبور نکند، خالی نگه داشته شده و مسئله‌ی تخصص و کاردانی طبعاَ در چنین انتصابی بی‌اهمیت است.
در میان نامزدان مطرح ابتدا چهره‌های باصلاحیتی به چشم می‌خوردند که از سال‌ها پیش در سازمان محیط زیست مشغول به کار بوده‌اند و از دید فعالان محیط زیست، کارنامه‌ی نسبتاَ قابل اعتنایی دارند. دکتر محمدباقر صدوق و دکتر علي اشرفي‌پور شاخص‌ترین این چهره‌ها بودند. اما در کنار این نام‌ها، کسانی هم اسامی‌‌اشان مطرح بود که فاقد صلاحیت‌های لازم برای ریاست بر سازمان مهمی همچون سازمان محیط زیست هستند. برخی از معاونان کنونی و سابق احمدی‌نژاد از این جمله‌اند.
"ساختاری متناسب با نیازهای امروز"
احمدی‌نژاد در مصاحبه‌ی تلویزیونی هفته‌ی پیش خود گفت: «در حوزه محيط زيست به اين نتيجه رسيديم از يکی از آقايان استفاده شود. اگر چه به لحاظ فهم محيط زيست خانم‌ها ارجحند اما ساختار محيط زيست کشور متناسب با نيازهای امروز نيست و بايد تغيير کند.»
به این ترتیب، بر خلاف سال‌های گذشته، رئیس سازمان حفظ محیط زیست یک مرد خواهد بود. ولی آیا کسی به این مقام منصوب خواهد شد که کاردان و صاحب صلاحیت باشد و "ساختار محیط زیست کشور را متناسب با نیازهای امروز" تغییر دهد؟
اهمیت این سؤال از آن روست که سازمان حفظ محیط زیست مسئول حفظ سلامت و امنیت طبیعت و نسل‌های مختلف شهروندان است. این نهاد اگر بخواهد نقش خود را درست ایفا کند، باید فرهنگ شهرنشینی و نیز توسعه اقتصادی و صنعتی در ایران را به مسیر درستی که ناقض سلامت و حفظ محیط زیست نباشد هدایت کند و در برابر جنون توسعه‌و رشد اقتصادی بی‌در و پیکر و نافی حفظ محیط زیست بایستد. در این راستا، در کنار ارتقا فرهنگ حفظ محیط زیست در جامعه، بخش بزرگی از فعالیت‌های این سازمان در ایران معطوف به چالش با خود با دولت و به ویژه وزارت‌خانه‌هایی مانند نفت، راه و ترابری، صنایع، نیرو و کشور است. بنا به تجربه، این نهادها در صدور اجازه یا احرای مستقلانه‌ی طرح‌ها و پروژه‌های صنعتی و زیرساختی اغلب مصالح و منافع زیست‌محیطی کشور را نادیده می‌گیرند.
مشکل ذهنی با حفظ محیط زیست
نگاهی به کارنامه‌ی دولت نهم در مجموع و سازمان محیط زیست به طور خاص نشانگر آن است که محیط زیست یکی از قربانیان رویه‌ها و مشی‌های ۴ سال گذشته بوده است، به ویژه که بخش بزرگی از دولت به لحاظ فکری با مسئله محیط زیست مشکل داشته است. پرویز داودی، معاون اول احمدی‌نژاد، فروردین امسال در جمع نخبگان بسیج اعلام کرد که «موضع گيري طرفداران حفظ محيط زيست در جهت مطامع غرب است و غربي ها که راه توسعه را خود از گذشته آغاز کرده بودند اکنون با طرح اين گونه مسائل و از جمله کنترل جمعيت مي خواهند مانع از پيشرفت ما بشوند.»
در همین راستا، نهاد باسابقه‌ای همچون "شورای عالی محیط زیست" که در تاریخ ۴۰ ساله‌ی خود مبتکر تدوین و تصویب شمار زیادی از آیین‌نامه‌ها و مقررات مربوط به حفظ محیط زیست بود منحل اعلام شد و از سوی دیگر، کسی در رأس سازمان محیط زیست قرار گرفت که به لحاظ صلاحیت و کاردانی کمتر با کارکرد و وظایف این سازمان آشنا بود.
ترازنامه‌ای غم‌انگیز
به نوشته‌ی خبرگزاری مهر، انفعال و فقدان تخصص در مدیریت، پایین آمدن شاخص پایداری، کاهش رتبه کشور در رتبه‌بندی‌های زیست محیطی جهانی، تخریب گسترده‌ی زیستگاه‌ها، تالاب‌ها و... همه و همه نشان از کارنامه مردودی دولت نهم در مدیریت و مراقبت محیط زیست ایران دارد. مهر در معرفی جزئیات بیشتری از کارنامه‌ی دولت نهم به مواردی همچون بی‌توجهی به چشم‌انداز توسعه کشور، تخریب گسترده تالاب‌های بین‌المللی ایران، راهسازی بی سابقه و پرشتاب در مسیر زیستگاه‌ها و تالاب‌ها در سال‌های اخیر، ترکیدگی لوله‌های نفت در مسیر رودخانه‌ها و سدهای حیاتی کشور، آلودگی روزافزون هوا و تراکم بیش از پیش ذرات معلق و آلاینده‌های جوی بیابان‌های کشورهای همسایه، تخریب گسترده جنگل ها و آلودگی سواحل و از بین رفتن بخش عظیمی از حیات وحش اشاره می‌کند و آنها را چالش‌های عمده‌ای می‌داند که که محیط زیست ایران در چهار سال گذشته تجربه کرده است.
امیدی که بر باد می‌رود
با توجه به موارد فوق، شاید پاسخ به این سؤال دشوار نباشد که چرا ایران به لحاظ عملکرد و پایداری محیطزیست ظرف ۵ سال گذشته از مقام ۱۳۲ در میان ۱۴۸ کشور به مرتبه‌ی ۱۳۷ سقوط کرده است.
این که چه کسی در رأس سازمان حفاظت محیط زیست قرار خواهد گرفت، شاید نشانه‌ای به دست دهد که در دولت جدید احمدی‌نژاد، در همچنان بر پاشنه‌ی ۴ سال گذشته خواهد چرخید یا سیاستی کم و بیش متفاوت در زمینه‌ی حفظ و نجات زیستبوم ایران راهنمای دولت خواهد شد. با خبری که روز چهارشنبه، ۴ شهریور از سوی سایت خبری "سبزپرس" منتشر شد به نظر نمی‌رسد که امید چندانی به تغییر و تحول وضع موجود باشد. به نوشته‌ی "سبزپرس"، محمدجواد محمدی، استاندار سابق خراسان و معاون اسبق خدمات شهری شهرداری تهران در زمان شهرداری محمود احمدی‌نژاد، نامزد اصلی ریاست سازمان حفاظت محیط زیست است. محمدی از نزدیکان احمدی‌نژاد به شمار می‌رود و رشته‌ی تخصصی (کارشناس ارشد بهداشت) و سابقه‌ی مدیریتی‌اش ربطی به محیط زیست ندارد.
فرید وحیدی
تحریریه: علی امینی