موفقیت ترکیه و ارمنستان در آزمون دیپلماسی

عبدالله گل نخستین رئیس‌جمهور ترکیه است که از زمان بنیانگذاری جمهوری ارمنستان در سال ۱۹۹۱، راهی این کشور می‌شود. در حین دیدار او از ارمنستان اتفاقات درخور توجهی روی نداد. گروهی کوچک در ارمنستان فریاد اعتراض سرداد، اما آنان به همان اندازه از توجه رسانه‌های بین‌الملل دور ماندند که عقاب‌های ترکیه، ارتشیانی که حتی عبدالله گل را به خیانت به وطن متهم کردند.

سرژ سرکیسیان، رئیس‌جمهور ارمنستان میزبانی فوق‌العاده بود و از ابراز سخنانی که ممکن بود، بر جو حاکم تاثیر منفی بگذارد، چشم‌پوشی کرد. از این رو تندروهای ملی‌گرا و نیز چهره‌های تحریک‌کننده فرصتی برای عرض اندام و شکوفایی نیافتند.

دیدار تیم‌های ملی فوتبال ارمنستان و ترکیه در چارچوب پیکارهای مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۰ آفریقا سبب شد که عبدالله گل، درست در ماه رمضان راهی ارمنستان شود و روزه خود را در کنار رئیس‌جمهور ارمنستان افطار کند.

اگر چه بیم و نگرانی‌های زیادی وجود داشت، اما در نهایت خرد پیروز شد. هم ترکیه و هم ارمنستان باید پس از بروز بحران قفقاز بیش از پیش پی برده باشند که خواست رسیدن به صلح و حل اختلاف‌های موجود به مراتب بهتر است تا پافشاری بر خواست‌های ملی‌گرایانه و نابخرادانه‌ی بیش از حد.

باید اذعان داشت که هم ترکیه و هم ارمنستان آزمون دیپلماسی در زمین فوتبال را با موفقیت تمام پشت سر گذاشتند. رؤسای جمهور ارمنستان و ترکیه در تریبون ویژه استادیوم، در کنار هم دیدار تیم‌های ملی دو کشور را دنبال می‌کردند و از چهره و حرکات آنها پیدا بود که هر دو طرف حاضر به گفت‌وگو هستند.

ارمنستان تمایل زیادی دارد که مرز این کشور با ترکیه که در سال ۱۹۹۳ بسته شده، به زودی بازگشایی شود. این امر به صلاح ترکیه نیز خواهد بود که در جست‌وجوی راه‌های تازه‌ای برای انتقال نفت و گاز حوزه دریای خزر است. ترکیه از نخستین کشورهایی بود که در سال ۱۹۹۱ جمهوری ارمنستان را پس از فروپاشی شوروی سابق به رسمیت شناخت. ادعا‌های ارضی ارمنستان اما آنقدر خشم ترکیه را برانگیخت که در سال ۱۹۹۳، روابط دیپلماتیک بین دو کشور قطع و مرزهای میان آنها نیز بسته شد.

یک سال دیگر، بازی برگشت میان تیم‌های ملی دو کشور در ترکیه برگزار خواهد شد. تا آن زمان دیپلمات‌های ارمنستان و ترکیه فرصت کافی دارند که خود را از فشارهای تاریخی برهانند و روند گفت‌وگو را پیش برند.

اکنون بیش از یک قرن است که از رویدادهای سال‌های ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ می‌گذرد. ارمنیان مرگ صدها هزار تن از هموطنان خود را "کشتار قومی" می‌دانند. دیپلمات‌های محطاط بین‌المللی تنها از واژه "کشتار" استفاده می‌کنند. ترکیه کشته شدن یک و نیم میلیون ارمنی را رد می‌کند و از ۲۰۰ هزار کشته‌ای سخن می‌گوید که در همهمه‌ی جنگ جهانی اول جان خود را از دست دادند.

در این میان ملی‌گرایان اصلاح‌ناپذیر ترکیه خدمتی بس ناباب کرده و عبدالله گل را به خاطر سفرش به ارمنستان به خیانت به وطن متهم نموده‌اند. این محافل هنوز هم نمی‌خواهند بپذیرند که اندیشه دولت ملی در قرن بیست و یکم سخت دچار دگرگونی شده است.

در اروپا، قوم‌هایی که در جنگ جهانی دوم خسارات، رنج و دردهای بس شدیدتری به یکدیگر وارد آوردند، موفق شدند به صلحی مشترک دست یابند. در منطقه بالکان نیز هم اکنون تلاش‌ برای هضم و پشت سرگذاشتن جنایات دهه نود میلادی در جریان است. در دیدار فوتبال میان ترکیه و ارمنستان، این ترکیه بود به پیروزی ورزشی دست یافت، اما از لحاظ دیپلماتیک، عبدالله گل و سرژ سرکیسیان رؤسای جمهور این دو کشور، هر دو پیروز میدان را ترک کردند.