8 септември 1991 - 8 септември 2023
Празникот што го испративме го поминав со измешани чувства на радост и многу тага, радост што сум бил дел од поводот за прославата; многу тага зашто можеби поголемиот дел од него, меѓу кои и мојата сопруга, веќе не се меѓу нас; што празнувачите - дел останаа со горчлив вкус, дел не се дома со нас; што политичките субјекти - актери на поводот за слава и на празникот не пропуштија да кажат колку се сакаат; што власта ја има политички субјект кој не беше дел од поводот (референдумот), туку со „воени средства постигнал политички цели" (нешто кое Охридскиот договор начелно го осудува!); што ми тежи грижа на совеста дека како генерација очигледно сме оставиле „кошула недоткаена".
Чинот на осамостојувањето беше дел од широк европски бран и подразбираше наше влегување во европскиот ред - како политички систем, човекови права, права на малцинствата, економија, стандарт, екологија и сѐ друго. Тоа подразбираше европски политички субјекти со програми посветени на тој историски предизвик, со внатрешна демократија, со култ на умот - ((само)образование и наука). Тоа подразбираше нега на државата како татковина, како општо добро - претпоставка/посредник на групното и индивидуалното добро.
Македонско разединување
Ние не одговоривме соодветно на тој предизвик. Наместо да се посветиме на европското обединување, ние се дадовме на македонско разединување, укотвени во истечени води. Една партија се прогласи за наследник на Сојузот на комунистите, пркосејќи на европскиот процес на декомунизација, со модификација на името во Социјалдемократски сојуз. Друга партија се прогласи за наследник на една организација што беше сѐ, само не беше партија (Социјалистички сојуз на работниот народ), па осамна како Социјалистичка партија. Трета се надоврза на револуционерна организација од пред еден век (1893 - 1991, ВМРО-ДПМНЕ), за покасно, со удбашка Преродба, котвата да ја префрли во Античка Македонија и да ни' обезбеди милениумски век.
Партиите на најголемото малцинства го бојкотираа референдумот. Си направиле свој референдум за Илирида. (Во европската Конвенција за правата на националните малцинства тие примарно имаат статус на граѓани на државата во која живеат.)
Така новата независна држава ја пречекавме со стари погледи, со зависна наука. Ја добивме како плод на европското помирување/обединување/декомунизација/демократизација, а идеолошки ја одразивме/покривме како дел на поделена Европа од раздорот и војните - дури кога уште ја немало. Ја делиме меѓу ВМРО, „НОБ и Револуцијата" и Бали комбетар. А таа, објективно, е резултанта на сите сили на Европа на раздорот посветени за или против нејзиното создавање - никако не е ексклузивна комунистичка творба, како што си умислувала самата власт (каква што, за жал, беше прикажана и на свечената академија). И наше беше и останува да и' најдеме мера (национално и регионално помирување) во новата Европа.
За нашите искушенија на тој пат доволно кажува искуството со химните на првото заседание на АСНОМ и на првото заседание на Собранието на Република Македонија. Во Прохор Пчињски се интонираше химната на ВМРО „Изгреј зора на слободата", во Скопје се разви расправа дали „да се слушне и македонската покрај југословенската химна". А во македонската се слушаат имиња на вмровски војводи! За жал, помирувањето запре со ексхумација од масовната гробница на останките на жртвите од Велес. Комплексирани од удбашката митологија, го премолчавме европскиот Ден на спомен на жртвите на нацизмот/фашизмот и комунизмот, две недели пред прославата (23 август).
Перманентна практика на корупција
Традицијата на „морално-политичката подобност" на најсиромашната република на федерацијата - дел на „земјите во развој", направиле транзицијата да ја сведеме на денационализација/приватизација. Овладувањето со материјалните ресурси, стана споделена надидеолгија на политичките субјекти. Во неа државата, од татковина, од општо добро, што е по дефиниција, станува предмет за грабеж. Така се изврши криминална приватизација, која се разви во перманентна практика на корупција.
Ако корупцијата и демократијата не се трпат (демократските системи ја превенираат/контролираат со владеењето на правото и со плурализмот), нашата старо-нова политичка елита најде решение со трансфер на монизмот од социјализмот како „преодна фаза на комунизмот", па на транзицијата и' даде карактер на симбиоза на тоталитаризам и приватна сопственост. Имено добивме плурализам на еднотипни монистички партии, со прекари „лидерски", „султански". Тие борци за народни права ги замајуваат граѓаните со непрестајна врева околу т.н. идентитетски прашања, со историографски и антрополошки дигресии (за што не се ниту компетентни, ниту е тоа нивна работа), а кога доаѓаат на власт, целата држава ја прават продолжена партија. „Партизацијата на институциите", „заробената држава", „заробениот ум" - тоа се жалосни импликации на овој Јанусов модел. Лојалноста, во која е унапредена „морално-политичката подобност", е кохезивното ткиво на моделот и ја игра улогата на трите наречници: кој ќе најде работа, кој ќе прави политичка или професионална кариера, кој ќе остане лумпенпролетер, кој ќе се исели.
Премиерот и лидерот на опозицијата во празничните обраќања ни' испратиле и вакви пораки: „Пиреј вирее на ова тло и ништо не ја ништи таа трева"; „Овој народ е пиреј и ќе се избори со сите предизвици". Очигледна е инспирацијата од употребата на зборот пиреј како метафора за неговата отпорност во наслов на роман на Петре М.Андреески. Но кога зборот се става во реченици, како во овој случај, се ризикува тој да се восприема и како метафора за штетник или во неговото буквално значење: пиреј - вид плевел. Не трева! (Иако и тоа не е комплимент!)
Изјавите на двајцата лидери, логички апсурдни, се навреда за народот и индикација за културолошката пустош што ја генерира посесивната и консументска надидеологија на грабежот.
„Зошто ми, зошто остана
кошула недоткаена?"
(Кочо Рацин, Ленка, Бели мугри)
Оваа колумна го изразува личното мислење на авторот и може да не се совпаѓа со редакцискиот став на македонската редакција на Дојче Веле или со ДВ во целина.