Србија - избори се крадат пред избори

Колони автобуси ги заглавија булеварите во Нов Белград минатата сабота (2 декември,2023). Во белградската Арена се одржа голем митинг на Српската напредна партија (СНС), а главна ѕвезда беше претседателот на Србија, Александар Вучиќ.

Сепак, низ салата илјадници луѓе од автобусот талкаа во „погрешни“ насоки, да јадат нешто или малку да го истражат Белград.

„Бегам брат, што да правам“, изјави еден млад човек за новинарот на ДВ. Тој изјави дека е од мал град, дека е вработен во локална болница и дека насилно бил ставен на списокот за митинг. Сега бега од собирот заедно со колегите. Други раскажаа слични приказни.

На циник би му паднала на памет реченицата што му се припишува на Марк Твен: „Ако изборите сменат нешто, нема ни да ни дадат да гласаме“.

Претпродукција

Ако изборите се замислат како снимање на филм, тогаш тие можат да се поделат на претпродукција - сè што се случува пред изборите, продукција, односно денот на изборите и постпродукција, што вклучува броење гласови и последните игри. 

Властите во Србија најмногу се залагаат за манипулации во предпродукциската фаза, велат соговорниците на ДВ.

„Во претпродукцијата најголем притисок се врши преку медиумите“, вели адвокатката Софија Мандиќ, член на белградската изборна комисија.

„Кога ќе ги убедите луѓето дека нема политички подобра опција, тие нема да ги ризикуваат своите работни места и егзистенција поради промена која е неизвесна и која, како што тврдат медиумите, ќе го донесе на власт стариот корумпиран режим. Тогаш купувањето глас или притисок на работа е само завршување на таа работа. Луѓето велат - добро, зошто барем да не земам пакет или 2.000 динари. Подобро да излезам од овие избори со нешто, отколку со ништо“, вели Мандиќ за ДВ.

Адвокатот Слободан Доклестиќ, шеф на извршниот одбор на Народната партија, посочува две работи - медиумите и притисокот врз гласачите. „Половина Србија гледа само една политичка опција, онаа владејачката. Тие имаат медиумски монопол во тој свет“.

„Ако материјалната егзистенција зависи од тоа дали некој ќе гласа за СНС, не станува збор за демократија. За жал, тоа тешко се контролира“, вели Доклестиќ за ДВ.

Вели, овде-онде се појавуваат докази и снимки, но опозицијата тешко може да докаже до каде е комплетната игра со купени и изнудени гласови.

И дури и да го докаже тоа, обвинителството може само да одмавне со раката. Токму тоа се случи кога новинарка на ЦИНС неодамна сними списоци со податоци на граѓаните во кол центарот на Српската напредна партија и докажа дека таму се исплаќаат луѓе на рака. 

Истото се случи и кога на голем број изборни листи беа откриени фантомски потписи за поддршка. Според Софија Мандиќ и нејзините колеги, потписите биле масовно напишани со иницијали, со ист ракопис, а потоа заверени.

„Во Градската изборна комисија оставаме јасна трага за тоа што се случува – дали е тоа во записникот, преку нашите обраќања до судот или преку медиумите. Да немаше опозиционери во ГИК, седниците ќе траат три минути, секој ќе крене раце и ќе си оди дома“, вели Мандиќ.

Продукција

Самиот изборен ден веројатно ќе биде одбележан со целодневно повикување на гласачи и посета на станови. Претходно се зборуваше за т.н „Бугарски возови“, метода кога се шверцува празно ливче од избирачкото место, се пополнува како што треба и се дава на гласачот да го стави во гласачката кутија. И тогаш има обврска да го изнесе своето празно ливче за следниот гласач.

„Одвреме-навреме се појавуваат докази, некои снимки од луѓе кои се насочуваат како да гласаат зад параванот. Но, за да се докаже тоа е многу тешко“, објаснува Доклестиќ.

Тој вели дека домашната задача на опозицијата е да ги контролира избирачките места и открива дека Народната партија се надева на две илјади свои контролори на околу девет илјади избирачки места во Србија.

Вели дека има соработка меѓу опозициските партии и се надева дека заедно ќе успеат да ги покријат сите избирачки места.

Друг извор од опозицијата се сомнева дека ќе биде покриена цела Србија, но вели дека Белград секако ќе биде покриен бидејќи таму се очекува најжестока борба.

„На денот на изборите, контролорите знаат на што треба да внимаваат - што да пријават како изборни нерегуларности, а што да пријават во кривичната постапка“, вели Софија Мандиќ.

Постпродукција

И покрај хроничните обвинувања на опозицијата кон власта, досега нема докази дека некои избори биле манипулирани како локалните во 1996 година.

Тогаш исходот од гласањето беше презакажан, што доведе до долги протести и конечно признавање на изборниот пораз на Слободан Милошевиќ во Белград и во голем број други градови.

„Тешко дека некој ќе ги украде изборите во фазата на пребројување“, вели Доклестиќ. „Денес тоа се прави посуптилно – со медиумски монопол и значителен број луѓе кои се принудени да гласаат и да го сликаат гласачкото ливче. Тогаш не мора ни да украдеш ништо при пребројувањето“.

На прашањето дали за опозицијата, кога веќе учествува во трката под тие услови, ќе и биде предоцна да се жали ако повторно загуби, Доклестиќ одговара: „Што се однесува до нефер медиумските услови, кога веќе учествуваме - ги прифативме тие услови на игра“.

Самите резултати од гласањето, вели тој, мора да се прифатат доколку гласовите се пребројуваат регуларно. Народната партија, како и листата „Србија против насилство“, а и некои други, подготвуваат свој репрезентативен примерок и софтвер со кој ќе имаат свои резултати.

На изборите лани таа работа неславно пропадна, бидејќи софтверот на опозицијата не работеше.

Но, што ако има приговори на самиот ден на изборите и на пребројувањето на гласовите? „Се надевам дека нема да влеземе во ситуацијата од 1996 година. Ако тоа се случи, тогаш мора да се оспори“, вели Доклестиќ.

Софија Мандиќ вели дека на гласачите им останува да излезат на гласање, да ги поканат луѓето од нивната околина да го сторат истото, да гласаат според нивната совест. Но и „да бидат подготвени да ја бранат својата изборна волја, доколку има потреба“.

Во опозициските кругови и меѓу познавачите на политичката сцена жестоко се разликуваат мислењата за тоа како ќе изгледа вечерта и ноќта на 17 декември. Некои мислат дека се ќе биде како и обично, без разлика кој ќе победи. Други, пак, дека владата е подготвена на сè за да го зачува мнозинството, да речеме, во Белград и дека таа вечер може да избијат протести за „одбрана на народната волја“.