Сѐ може да биде и поинаку!
23 март 2020
Овие денови често се будам без будилникот, уште во мугрите. Не од несоница или од немир. Иако тоа би било разбирливо во ова време, кое веќе секој го нарекува со речиси поетска слика, „време-невреме“. Што, всушност, би значело, дека ова е време надвор од обичното броење на времето. Еден вид „време-меѓу-времето“. Во таа смисла, посебно време, кое можеби ни‘ е дадено за ги видиме нештата на поинаков начин. Светот треба да застане, да мирува. Светот треба да стапи во глобален карантин. А тој стои и мирува само кога вртоглавото трошење на времето е запрено. Или кога доживуваме голема среќа! Тогаш времето и светот стојат. Тие мигови поетите и богословите радо ги гледаат како симбол за вечноста. Скапоценоста на секој миг во животот не можеме да ја сознаеме ако не го запреме здивот, како во љубовта. Ако не го запреме времето, како кога сме многу среќни. И токму најдребното, невидливото за човечкото око во природата, еден вирус со име „корона“, небаре го запре времето. Времето како навистина да стои. Затоа што пандемијата нѐ потсети на конечноста. На тоа дека не сме семоќни. Дека животот е најскапоцениот дар. Светот се стишува од страв! Ништо повеќе не е така како што беше пред оваа криза. Меѓутоа, ако светот ја преживее, сѐ може да биде и поинаку!
Доколку човештвото брзо не ги заборави искуствата од коронакризата. Кризите, имено, се секогаш и шанса за преобразба. И токму тоа е сознанието кое ме разбудува во мугрите, кога веќе се белее зад окната. Одеднаш забележувам дека самоизолацијата ги мие сетилата. Таа го бистри умот и погледот врз нештата. А во мугрите, тој миг меѓу ноќта и денот, светот е уште потонат во тихост и сон. Тогаш светот се доживува како да сте го виделе првпат. Утринава, додека ги броев пупките што веќе се наѕираат на краиштата на тенките гранки на липата во дворот, тие во еден миг трепереа под благиот ветрец. Ми стана јасно зошто толку ја сакам поетиката од филмовите на Андреј Тарковски. Животот не се сознава преку големите, патетични вистини. Туку низ малечките метафори. Дребни и катадневни, по ништо великолепни. Освен по тајната на животот што ја кријат во својата обичност. Како сцената во филмот „Андреј Рубљов“, кога во пролет одеднаш од небото се истура силен порој. А Рубљов и монахот со кого патува, застануваат под една свежоразлистена липа. А тој, стишан во молитвата или во восхитот за убавината на природата, го слуша речиси нечујниот трепет на листовите над себе. А гледачот и во немоста на Рубљов разбира дека тоа е миг на вечноста. Андреј Тарковски беше еден од ретките филмски режисери кои уште во седумдесеттите го соочуваа човештвото со сознанието дека тоа одамна се наоѓа на странпатица. Тој ги покажуваше дните на страв и трепет пред можната или пред реалната глобална катастрофа со силни филмски слики. Често деновиве мислам на неговиот последен филм „Жртва“, во кој глобалната катастрофа веќе се‘ има одиграно како атомска експлозија. Метафората за тоа дека може да биде поинаку, кај Тарковски е сликата на таткото кој со синчето секој ден го полива исушеното дрво крај морскиот брег. И верува дека еден ден тоа ќе разлиста! Филмот на Тарковски завршува со доброволна жртва на најскапоценото за човека. На архаичниот симбол за заштита и приватност – домот и куќата – само за да се запре ужасот на неограничиениот прогрес. Ние, денес затворените во сопствените приватни светови, уште сме далеку од неговото сознание. Ние уште сме раководени од стравот дека може ќе треба да го жртвуваме тоа што во последните три децении во нашиот глобален свет ни‘ беше станало најмилото.
Други колумни од авторката:
-Силата на уметноста во време на општиот корона-карантин
-Стравот во медиумската сеприсутност
- Бегалците – испит на човечноста
А што е тоа? Тоа е нашата неограничена мобилност, нашата жед и глад по секогаш нови дразби, нашата незаситност за трошење на светот, за пијанство од возбуди и доживувања. Нашата егоистична увереност дека се‘ зависи само од нас самите. Дека се‘ е тука само заради мене и моите потреби. Пандемијата нѝ покажува дека најзначајните нешта во животот не се тие. Затоа што сега, кога ги минуваме дните во своите четири ѕида, сите трепериме само за своето здравје и за здравјето на нашите фамилии, пријатели, роднини. За здравјето на сите луѓе! За постоењето на сето човештво. Одеднаш, барем за миг, ја напуштаме фиксираноста во екстремниот индивидуализам врз себеси. И почнуваме да мислиме глобално. За жал, не по слободен избор, туку од неволја и страв. Оти ни‘ станува болно јасно дека ако страда сето човештво, страдаме и ние. Дека не можеме да преживееме сами, како поделени единки, туку само како човештво. Како заедница, како фамилија. Не можеме да преживееме без Другиот. Тој што христијаните го нарекуваат Ближниот. Богатиот Лазар во „Евангелието“ дури по смртта, на небесата, сознава дека требало да живее поинаку, да биде сочувствителен кон сиромашниот Лазар, кој постојано лежел пред неговиот праг. Во беда, како просјак, како бездомник, како бегалец.
Не е без иронија сознанието дека државите во ЕУ, кои за бедните се станати симбол за „Ветената земја“, коронакризата ги погоди токму во мигот кога тие беа загрижени како да ги направат безбедни своите најистурени граници пред новиот бран на бегалци. И одеднаш, невидливата опасност за самите нив, за сето човештво, ги натера да ги затворат сопствените граници едни кон други - и во самата ЕУ! За да се заштитат себеси. Ќе научат ли граѓаните на ЕУ нешто од нивната сегашна неволја, за да бидат посочувствителни со сите што се во неволја? Ако нѐ научат најумните луѓе во европската политика, во стопанството, во културната и научната јавност од оваа дека мора и може да биде поинаку, дека светот може да се организира на поинаков начин, пред се‘ врз принципот на солидарноста, врз чувството за пропадност на целиот свет, тогаш идната глобална криза веројатно ќе биде уште попогубна. Македонците токму во оваа криза треба да црпат сила од мудроста на скромните, како Атиџе Муратова. Мора да се научиме сите во светот да ја делиме едната половина од целото со другите. Со животните, со природата, со тоа што нема повеќе да се уништуваат природните ресурси. Затоа што дури сега ни‘ станува јасно колку нешта од постојано новата понуда која ни‘ ја диктира конзумот, всушност, воопшто не ни‘ требаат. Би било добро доколку од оваа криза научиме да се ограничуваме самите себеси во своите потреби. Најважното во животот - храната, облеката и кровот над главата – би требало да биде гарантирано за секој човек, насекаде во светот. Тоа би требало да стане новата максима на хуманоста. Не може да се радуваме на нашата благосостојба, додека во Етиопија децата умираат од глад. А тоа беше реалност во светот во кој живееме. Меѓутоа, во општествата на благосостојба, како во многу земји во ЕУ, брзо се заборава дека има и глад и сиромаштија на некој друг континент.
Повеќе за кризата со коронавирусот:
-Од каде потекнува коронавирусот? Колку останува на површините? Одговори на Вашите прашања
-Коронавирусот и Македонците: Ни треба медијатор!
Дните во кои природата ја гледам од прозорецот или од балконот, ми го вратија погледот на детето. Кога еднаш во неделата излегувам надвор, чувствувам дека врз мене се излева виор од слики. Небаре првпат го откривам светот. Затоа што нашето око, нашите сетила, кога се ослободени од секојдневниот стрес, кој досега владееше со нас, почнуваат да не‘ навикнуваат на бавноста како откривање на убавината на животот. Само децата совршено го познаваат тоа чувство за времето што не минува. Тоа може да биде симболот за вечноста - чистотата на детскиот поглед врз нештата. И тогаш ми долетуваат во умот зборовите на Христа во „Евангелието" за децата и за рајот. Денес на многумина им станува јасно дека во последните половина век особено модерните западни општества го развиваа концептот на силни индивидуи, што беше неопходно заради горчливото искуство на диктатурите во првата половина на дваесеттиот век. Но еманципираната индивидуа во светот на конзумот и неограничениот прогрес се преобрзи во својата карикатура. Конзументот е модерната индивидуа, која безгранично го троши светот. Затоа што верува дека светот е тука за да ги заситува нејзините потреби. Иако таа, притоа, не е свесна дека многу од нејзините потреби се диктирани од културната индустрија. Вирусот кој небаре се појави „од никаде“, како непресметлив ризик за модерниот свет на безграничната мобилност и безглаво трошење на ресурсите, ја присили модерната индивидуа да се огледа во својот свет како во огледало. И да препознае, доколку е самокритична, дека таа не е личност, туку единка меѓу единки. Слични на монадите на Лајбниц, кои немаат окна, за да се препознаат во другите. Тоа што го сознавам во „коронакризата“, која сите нѐ затвори во своите светови како да сме навистина монади, е дека општеството на силни индивидуи не е неминовно и заедница на личности. Да се биде личност е невозможно без Другиот, во кого го препознавам сопствениот лик. Индивидуите во богатите општества не се препознаваа себеси во лицата на бегалците, кои очајно чекаа во калта пред европските граници. Додека поимот на личноста во европската филозофија никогаш не ја заборави неговата поврзаност со христијанската теорија за „боголикоста“ на човекот. Човекот не ја остварува својата сушност во егоизмот. Таа се остварува секогаш преку Другиот. Ние не можеме да го оствариме најдлабокото чувство за кое е способен човекот – љубовта – без Другиот.