Ќосев: Бугарите талкаат низ историјата

ДВ: Во моментов меѓу владите во Софија и Скопје одново се води жесток спор за историјата. Г-н Каракачанов дури предупредува дека Бугарија ќе ја блокира Северна Македонија на патот кон ЕУ. Вашето семејство потекнува од Македонија, што мислите Вие за овие спорови?

Александар Ќосев: Ах… тоа е болно прашање, навистина. Затоа што се покажува дека и коалицијата на „патриотите“ и голем дел од бугарското население живеат во романтичарско-патриотските митови од 19 век. А тие митови не секогаш одговараат на фактите и на модерната перспектива на фактите. Но независно од тоа, по секоја цена се поддржува една таква претстава за патриотизам кој што е базиран на клишеа. Трите „патриотски“ партии во владата сосема свесно го користат за зголемување на тензиите. Тие едноставно сакаат да си го подигнат предизборниот рејтинг, но нема да можат да го подигнат. И нема да влезат во следниот парламент.

Велите „романтичарско-патриотски митови“. Кои се тие митови?

Да почнеме од централниот спор: Колку е стара една нација и кога се создава…

Одредена нација или секоја нација?

Секоја нација. Тоа е, така да се каже, дел од идеологијата на национализмот. Тоа е карактерен романтичарски мит којшто ја претставува нацијата како постара, одошто таа е. Според тој поглед, нацијата е прастара, речиси исто колку и библиските семејства и народи, кои имаат некаков природен идентитет од древни времиња, и така продолжува до ден-денешен. Но, според современите сфаќања кои што доминираат во последните 50 години, нацијата е модерен феномен, модерна група. Таа модерна група се создава во еден период меѓу крајот на 16 и средината на 20 век- тоа е еден долг период на формирање на нациите. Потоа сите нации ретроактивно и ретроспективно си ја допишуваат историјата и си припишуваат една огромна, вековна, древна, често дури и предисториска историја.

Тука сакам да поставам едно наивно прашање: Што е точно убавото во тоа да си древна нација?

Ако си древен, ти прво си голем. И второ си природен, не можат да те променат. Ништо во тебе не може да биде сменето. Ништо во тој совршен колектив не може да биде сменето, затоа што ти си таков од памтивек. И од таа гледна точка се говори токму така: сеедно дали бугарската нација или бугарскиот јазик, бугарската култура се вечни, а македонската нација и македонскиот јазик и македонската култура се некаква вештачка конструкција создадена пред 50-ина години. Всушност единствената разлика меѓу двата процеси на изградба на нација се состои во тоа дека едниот е малку постар. Процесот на формирање на бугарската нација започнува на крајот на 18 век и трае низ целиот 19 век, додека формирањето на македонската нација трае од втората половина на 19 век натаму. Тоа е национално-образувачки процес, формирањето на модерни групи наречени „нации“- и колку што едната од страните е во право, толку е и другата. И да сумирам: во текот на тие процеси се создаваат огромни, модерни колективитети, коишто им го обезбедуваат идентитетот на своите индивидуални членови и обезбедуваат хоризонтална солидарност меѓу оние кои се чувствуваат како Бугари, и соодветно, меѓу оние кои се чувствуваат како Македонци.

И секој поединец се чувствува горд што припаѓа кон тоа колективно тело, така ли е?

Гордоста е насочена назад кон историјата, таа намерно нè одвраќа од сегашноста. Наместо да се грижиме за тоа што претставува нашата нација, наместо да се грижиме за нашиот дом, наместо да ја полеваме нашата градина, ние се чукаме во гради за тоа какви големи цареви сме имале и со тоа ја заменуваме сегашноста. Сеќавањата за далечното минато секогаш се замена за сегашноста. И тука нема како да има разбирање, бидејќи владеат моќни национални митологии, зад кои почиваат телата на многу луѓе. Ако продолжиме да талкаме назад во историјата, наместо да се фокусираме на тековните проблеми и да размислуваме за заеднички живот во обединета Европа, овој проблем едноставно не може да се реши.

Пишувате дека вербалниот и визуелен фон во кој живеат Бугарите, би можел да стане опасен. На што мислите?

Точно тоа. Доколку таа митологија за древната историја, за величината, за гордоста се претвори во секојдневна заедничка позадина на животот, ако стане дел од нашите навики, ако стане внатрешно чувство, ако стане дел од душите на млади момчиња и девојчиња, тогаш ќе уследат такви однесувања, секако. Затоа што ако некој ги прекрши овие нивни навики, го прекрши она што тие го смета за суштинско, тие ќе реагираат.

И, зарем веќе не сме таму? Дали тоа веќе не се случи?

Тоа се случи многу одамна! Имаше процес на слабеење на овој огнен патриотизам со влегувањето на Бугарија во многу поголемо и многу попрестижно семејство, кон кое секогаш се стремела во својата историја: Европа. Но, бидејќи процесот на евроинтеграција демонстрира одредени негативности за кои можеме да зборуваме другпат, а покрај тоа, во Бугарија имаше и субјекти кои ја искористија ситуацијата, овој „банален патриотизам“ (како што се нарекува со научен јазик) повторно се активираше и се претвори во огнено оружје.

Ајде да разговараме за овој банален патриотизам и неговата алтернатива. Пишувате: „Националистичкиот кич е знак дека станавме мрзливи да се справуваме со патриотизам, им го доверивме на подрски, неуки и банални од нас, и тие го претвораат во погрешен цитат, карикатура и тетоважа." Како одговор, некои ќе Ви кажат дека пообразованите и по-небаналните се едноставно отворени кон светот, космополити, глобални луѓе. А други веројатно ќе Ви кажат дека секој има право на свој патриотизам, според својот лик и сфаќање.

Последново е апсолутно невистинито! Во ерата кога се создаваат нациите, патриотизмот е култура. И оваа култура е длабока култура, во неа има вистински достигнувања, има големи романи, големи историографски достигнувања, големи дискусии и дебати. Односно, постои интелектуална традиција. И, ако постои нешто што е вистински национализам, тоа е токму таа интелектуална традиција која секогаш се прашувала: „Што сме ние?“ Зошто сме такви? Каде одиме? Со други зборови, тоа е една сериозна, длабока и интересна култура. И во моментов оваа култура во Бугарија не се познава, згора на тоа - се верува дека не е многу важно таа да се знае.

Не се познава од страна на громогласните патриоти?

Да, но не само од нив. Јас во моментов не зборувам само за громогласните патриоти. Говорам и за огромни маси од населението, кои сметаат дека можат да бидат патриоти, без воопшто да ја познаваат својата национална култура. Па така, она што било култура во 19 век, во почетокот на 21 век станува акултурација.

Што значи тоа акултурација?

Па, еве да ви кажам на едноставен бугарски јазик: затупување (вулгаризација)! Националната култура е сведена на десетина симболи, со кои се жонглира на неверојатно простачки начин. И со чијашто помош секој може да го прикрие отсуството на духовен и интелектуален напор, и непознавањето на сопствената традиција. Категорично потенцирам: тоа не е прашање на мислење! Кога влегувате во една огромна традиција, во една голема зграда, вие сте должни да ги познавате нејзините вистински вредности, должни сте да прочитате некои работи, вие сте должни да се занимавате со историјата. Должни сте - ако сакате да зборувате за Левски - да го познавате наследството на Левски. А оние, кои влегуваат без какво било знаење, работејќи со шупливите амблеми оставени од национализмот, ја претвораат оваа култура во спротивност на културата.
Тоа беше длабока култура, но се претвори во шуплив, агресивен, нападен и громогласен „патриотизам“. Направена е замена. И оваа замена е многу важна затоа што покажува дека нешто во националната култура се деградирало до степен на елементарна симболика. И ова најјасно се гледа во фактот дека не се читаат одличните текстови на националната култура, а наместо тоа се користат лесни слики.