Choroba Alzheimera. Na razie bez przełomu w leczeniu
21 września 2024
Co roku setki tysięcy osób w Niemczech słyszą diagnozę: demencja albo choroba Alzheimera. Co wiemy o chorobie, którą jako pierwszy opisał w 1906 roku neurolog Alois Alzheimer?
Czym jest choroba Alzheimera?
Choroba Alzheimera jest najczęstszą formą demencji. Ta choroba mózgu prowadzi do utraty funkcji umysłowych takich, jak myślenie, mówienie, orientacja, możliwość wyciągania wniosków, a także do śmierci lub poważnego uszkodzenia komórek mózgowych, szczególnie w korze mózgowej. Utracona zostaje również zdolność do nawiązywania kontaktów społecznych. Oprócz choroby Alzheimera, najczęstszymi chorobami demencyjnymi jest otępienie naczyniowe i otępienie czołowo-skroniowe.
Zapominanie nie zawsze jest oznaką demencji. Problemy z pamięcią mogą być również spowodowane inną chorobą fizyczną, która niekorzystnie wpływa na zdolność zapamiętywania. Może to być na przykład nieodpowiednio leczona choroba tarczycy, choroba naczyniowa lub nadużywanie lekarstw.
Ile osób choruje na demencję?
W Niemczech na demencję cierpi ponad 1,8 mln osób. Około dwie trzecie z nich – 1,2 miliona – cierpi na chorobę Alzheimera. W ubiegłym roku u około 445 tys. osób w wieku powyżej 65 lat zdiagnozowano demencję. Ze względu na starzenie się społeczeństwa liczba osób dotkniętych tą chorobą rośnie.
W Niemczech w ciągu ostatnich 20 lat liczba zgonów z powodu choroby Alzheimera prawie się podwoiła. Według najnowszych danych Federalnego Urzędu Statystycznego w 2023 roku z powodu choroby Alzheimera zmarło w Niemczech ponad 10 tys. osób. W 2022 roku około 19 tys. osób z demencją było leczonych w szpitalu. To o 61 proc. więcej niż 20 lat temu.
Jeśli nie nastąpi przełom w zapobieganiu lub leczeniu, według obecnych szacunków należy należy się spodziewać, że do 2050 roku w Niemczech zachoruje nawet 2,7 miliona osób powyżej 65. roku życia.
Jakie objawy?
Choroba Alzheimera zaczyna się od zapominania i braku energii czy inicjatywy. W miarę postępu choroby zwykłe czynności stają się coraz trudniejsze. Pacjent coraz częściej zapomina słów, jest zdezorientowany i traci pamięć. Proste czynności, jak zapinanie czy odpinanie guzików, stają się niemożliwe.
Ostatecznie pacjent traci niezależność i nie rozpoznaje nawet swoich bliskich. Upośledzenie myślenia i osądu sprawia, że normalne codzienne życie staje się coraz trudniejsze. Wiele osób dotkniętych chorobą staje się podejrzliwych, agresywnych lub przygnębionych. Ich osobowość się zmienia.
Co wywołuje chorobę?
Pomimo dziesięcioleci badań nadal przyczyny choroby nie są w pełni wyjaśnione. Naukowcy zakładają, że dwa toksyczne złogi białkowe w mózgu są powiązane z procesami degradacji – grudki amyloidu beta (naturalnie występującego białka w mózgu) oraz splątki neurofibrylarne białka tau, które normalnie odpowiadają za stabilność i dostarczanie składników odżywczych do komórek mózgowych.
Mózgi pacjentów z chorobą Alzheimera wykazują typowe złogi białkowe. Niewłaściwie ukierunkowane procesy metaboliczne uszkadzają komórki nerwowe i aktywują substancje zapalne. Substancje przekaźnikowe w mózgu, które są ważne dla pamięci i uwagi, nie mogą być już produkowane.
W prawie wszystkich przypadkach czynniki genetyczne, procesy starzenia, istniejące wcześniej choroby mózgu i wpływy środowiskowe współdziałają ze sobą. Tylko w jednym procencie przypadków występuje czysto dziedziczna predyspozycja. Osoby, które mają chorych na demencję krewnych pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci), mają czterokrotnie wyższe ryzyko zachorowania na tę chorobę niż inni.
Kto jest dotknięty chorobą?
Chociaż choroba może wystąpić również przed 50. rokiem życia, wiek jest niewątpliwie największym czynnikiem ryzyka w chorobie Alzheimera. Około 1,7 mln z 1,8 mln osób dotkniętych chorobą to osoby powyżej 65 lat, a około dwie trzecie z nich to kobiety. Jednak około 47 tys. osób w Niemczech w wieku 40-59 lat również cierpi na demencję.
Jakie są czynniki ryzyka?
Do tej pory zidentyfikowano 14 czynników ryzyka zachorowania na demencję, w tym zaburzenia słuchu, palenie tytoniu i spożywanie alkoholu, zaburzenia widzenia, wysoki poziom cholesterolu, otyłość, depresja, urazy głowy i izolacja społeczna.
Szacuje się, że zdrowy styl życia i profilaktyka medyczna mogą opóźnić lub zapobiec 45 proc. przypadków demencji.
Szansa na wyleczenie?
Takiej szansy, niestety, nie ma. Obecnie tak zwane biomarkery mogą być wykorzystywane do diagnozowania choroby Alzheimera we wczesnych stadiach łagodnych zaburzeń pamięci przed wystąpieniem demencji. Jednak choroba jest zwykle rozpoznawana dopiero wtedy, gdy uszkodzone zostały bezpowrotnie komórki mózgowe.
W porę podjęte leczenie farmakologiczne może przynajmniej tymczasowo opóźnić spadek sprawności umysłowej. Terapie behawioralne, terapie mowy i terapie muzyczne lub trening pamięci mogą również poprawić jakość życia.
Jaki jest obecnie stan badań?
Poszukiwanie odpowiedniej substancji czynnej jest trudne, bo niezrozumiały jest jeszcze w pełni rozwój choroby Alzheimera. W ostatnich latach zdarzało się często, że obiecujące leki nie przechodziły testów klinicznych.
Zatwierdzona niedawno m.in. w USA i Wielkiej Brytanii substancja czynna leqembi ma pomóc pacjentom we wczesnym stadium choroby Alzheimera. Lek jest ukierunkowany na białko beta-amyloidu, które powoduje patologiczne złogi w mózgu. Może to spowolnić postęp demencji.
Europejska Agencja Leków (EMA) nie dopuściła jednak leqembi na europejski rynek, ponieważ zaobserwowany efekt w postaci opóźnienia spadku sprawności umysłowej „nie rekompensuje ryzyka wystąpienia poważnych skutków ubocznych”. Oznacza to w szczególności ryzyko krwotoku mózgu.
Jak zapobiegać?
Eksperci zalecają aktywność umysłową, fizyczną i społeczną w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia demencji i choroby Alzheimera.
Zalecana jest również dieta o niskiej zawartości tłuszczu i cholesterolu z dużą ilością owoców i warzyw oraz leczenie wysokiego ciśnienia krwi, zaburzeń rytmu serca oraz cukrzycy.
(AFD/dom)