Litwa: odwrót od rosyjskiego prądu

Stalowe maszty już pną się w litewskie niebo, wiszą na nich przewody, ale prąd jeszcze nie płynie; w połowie drogi między przewodami a ziemią znajdują się dwa duże aluminiowe ramiona. Wystarczy ćwierć obrotu i się zetkną, obwód zostanie zamknięty i litewska sieć energetyczna zostanie połączona z siecią jej sąsiada w UE – Polski.

Stacja transformatorowa w pobliżu położonego na południu Litwy miasta Olita jest ważnym węzłem w sieci energetycznej tego małego bałtyckiego kraju i jego sąsiadów: jedna linia biegnie w głąb Litwy, druga sięga do stacji elektroenergetycznej w Ełku. Jednak ta linia jeszcze nie przewodzi prądu, za to trzecia, która prowadzi do pobliskiej Białorusi, wciąż go przewodzi. Pierścień przesyłowy o nazwie BRELL (co jest skrótem od połączenia energetycznego Białorusi, zachodniej Rosji, Estonii, Łotwy i Litwy) pochodzi jeszcze z czasów radzieckich.

Pierwotnie planowano zakończenie tego stanu rzeczy do 2025 roku. W wyniku rosyjskiego ataku na Ukrainę kraje bałtyckie mają być teraz o rok wcześniej wyjęte z pierścienia BRELL i przyłączone do unijnej sieci elektrycznej. Zanim jednak tak się stanie, energia elektryczna będzie jedynym słabym punktem w konflikcie z Rosją, jak uważają litewscy eksperci energetyczni.

Litwa a import energii elektrycznej

W pierwszych dniach wojny Ukraina została tymczasowo włączona do sieci UE. W przypadku małych krajów bałtyckich ta operacja jest bardziej skomplikowana pod względem technicznym, a przygotowania do niej trwają od 2009 roku. Po wyłączeniu w tym samym roku elektrowni atomowej w Ignalinie, Litwa stała się silnie zależna od importu energii elektrycznej.

W 2019 roku nadal aż 70 procent energii elektrycznej zużywanej przez Litwę pochodziło z zagranicy. Głównymi jej dostawcami są Szwecja i Łotwa; import prądu z Białorusi został wstrzymany w 2020 roku, a z Rosji w maju tego roku. Od tego czasu pierścień BRELL jest ważny dla operatorów sieci w krajach bałtyckich przede wszystkim dla wyrównania szczytów napięciowych, a także dlatego, że zegar dla 50-hercowej częstotliwości napięcia zmiennego jest tam ustawiony centralnie.

– Ten system nie jest bezpieczny, ponieważ jesteśmy uzależnieni od usług, które świadczy dla nas Rosja – powiedział DW w maju ekspert energetyczny Martynas Nagevičius z litewskiego Stowarzyszenia Energii Odnawialnej. – Dla nas sytuacja nieco się poprawiła, odkąd mamy połączenia ze Szwecją i Finlandią przez Estonię, a także dwa połączenia z Polską. Możemy teraz wymieniać energię z Europą. Ale częstotliwość wciąż jest uzależniona od Rosji – dodał.

Oznacza to, że nawet jeśli dziś energia elektryczna jest kupowana z Polski, musi zostać dwukrotnie przetworzona w Olicie, aby jej dalszy transport przez Litwę przebiegał zgodnie z taktowaniem w pozostałych krajach pierścienia BRELL.

Rosyjskie groźby w sporze o Kaliningrad

Litwa jest „przygotowana na nieprzyjazne działania Rosji, takie jak odcięcie jej od pierścienia BRELL” – powiedział 22 czerwca prezydent Gitanas Nauseda.

Miał na myśli środki odwetowe Rosji w sporze z Litwą o tranzyt towarów do Kaliningradu. Sekretarz Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej Nikołaj Patruszew mówił o posunięciach, które „będą miały poważne, negatywne skutki dla ludności na Litwie”.

W połowie czerwca Litwa zawiesiła tranzyt niektórych towarów objętych sankcjami UE, takich jak stal, między Rosją a jej eksklawą kaliningradzką. Rząd w Wilnie oświadczył, że wdraża tylko sankcje nałożone przez UE na Rosję z powodu jej ataku na Ukrainę. W tej chwili wszystko wskazuje na mediacje w tym sporze i nakłanianie Litwy przez władze UE, żeby znów pozwoliła na tranzyt do Kaliningradu beż większych przeszkód.

„Połączymy się z Europą”

W praktyce oznacza to, że rosyjska interwencja w zaopatrzenie Litwy w prąd jest prawie zażegnana, przynajmniej na razie. Ale takie zagrożenie pozostaje aktualne do chwili przejścia Litwy na sieć europejską. – Już dziś może ona w każdej chwili zapobiec większym szkodom – powiedział w rozmowie z DW Rokas Masiulis, dyrektor generalny państwowego operatora sieci Litgrid AG.– Jeśli Rosja wyciągnie nam wtyczkę z gniazdka, połączymy się z Europą. Korzystanie z sieci będzie jednak trochę droższe. W ostatecznym rozrachunku chodzi zatem tylko o to, aby ta operacja była dla nas tańsza i wygodniejsza.

Najważniejszą „arterią” energetyczną jest połączenie między Polską i stacją transformatorową w Olicie. W budowie znajduje się kabel wysokiego napięcia prądu stałego, który zostanie ułożony na dnie Bałtyku i ułatwi transgraniczny handel energią elektryczną pomiędzy Litwą a Polską. Następnym krokiem Litwy będzie zainstalowanie przez nią trzech przesuwników fazowych. Są to urządzenia, które pracują w obwodach prądu zmiennego podobnie jak koło zamachowe i utrzymują w nich stabilną częstotliwość w przypadku krótkotrwałych awarii, czyli nadal stabilizują sieć. Także Estonia i Łotwa zainstalują u siebie po trzy przesuwniki fazowe.

Dotychczasowe testy, polegające na odłączeniu części litewskiej sieci elektrycznej od pierścienia BRELL, zakończyły się sukcesem, ale ekspert ds. energii Martynas Nagevičius zastrzega, że nie jest to jeszcze dowód na to, że tak będzie w całym kraju. Dlatego w Olicie i w trzech innych miejscach na Litwie zostaną zainstalowane bloki akumulatorów o pojemności 50 megawatogodzin każdy, aby jeszcze bardziej zwiększyć stabilność litewskiej sieci energetycznej.

Przejście na energie odnawialne

Magazynowanie energii elektrycznej jest ważne również dlatego, że już teraz 75 procent energii elektrycznej produkowanej na Litwie pochodzi z energii wiatrowej i słonecznej. – To jedyne źródła energii, jakie mamy tutaj na Litwie – mówi Martynas Nagevičius. Zwłaszcza, gdy patrzy się na energię z perspektywy polityki bezpieczeństwa, to ważny argument, ale jest to jeszcze ważniejsze, gdy chodzi o ochronę klimatu i unijne cele na tym polu.

Dlatego na Litwie masowo rozbudowuje się urządzenia korzystające z odnawialnych źródeł energii, żeby przy jej stale rosnącym zużyciu móc ograniczyć import prądu. Do 2030 roku wielkość importu energii ma zostać zmniejszona o połowę dzięki nowym siłowniom wiatrowym i słonecznym.

Do tego czasu co trzeci litewski odbiorca energii elektrycznej z ogólnej liczby 1,6 mln ma stać się tzw. prosumentem, czyli kimś, kto nie tylko zużywa energię elektryczną, ale także ją wytwarza za pomocą prywatnej instalacji solarnej i oddaje jej nadwyżki do sieci. Do sieci, na którą Rosja nie będzie już miała wtedy żadnego wpływu.

Chcesz skomentować ten artykuł? Zrób to na Facebooku! >>