Nagroda Sacharowa dla Sencowa

Laureatów Nagrody Sacharowa wybiera Konferencja Przewodniczących składająca się z przewodniczącego Parlamentu Europejskiego oraz szefów frakcji. W tym roku ostateczny wybór dokonywał się między Ołehem Sencowem (zaproponowanym przez centroprawicwy klub Europejskiej Partii Ludowej), organizacjami pozarządowymi ratującymi migrantów na Morzu Śródziemnym (to propozycja klubu zielonych) oraz marokańskim działaczem prześladowanym przez władze Nasserem Zefzafim (zaproponowanym przez mocno lewicową frakcje GUE/NGL). Kandydatura proimigranckich NGO-sów była nie do przełknięcia dla wielu prawicowych europosłów domagających się wzmacniania granic zewnętrznych. Z kolei Sencowa popierali m.in. polscy europosłowie (inicjatorem kandydatury był Dariusz Rosati szefujący delegacji PE ds. Ukrainy), a na forum Konferencji Przewodniczących za Sencowem opowiedział się dzisiaj m.in. szef liberałów Guy Verhofstadt.

Więziony za Krym

- Ołeh Sencow jest więźniem sumienia. To uczciwy i niewinny człowiek, który po sprzeciwie wobec rosyjskiej okupacji Krymu został skazany przez rosyjskie sądy na 20 lat pozbawienia wolności na podstawie sfabrykowanych zarzutów – komentował europoseł Eduard Kukan w imieniu klubu centroprawicy. Z kolei Guy Verhofstadt przypominał, że Sencow jest jednym z ponad 65 obywateli Ukrainy „uwięzionych przez reżim Putina z przyczyn czysto politycznych w celu uciszenia każdego mieszkańca Krymu mającego śmiałość skrytykować rosyjską aneksję”.

Urodzony w Symferopolu Ołeh Sencow był uczestnikiem protestów na Majdanie z 2013 i 2014 r., które zakończyły się ucieczką ówczesnego prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza do Rosji. Protestował przeciw zaborowi Krymu przez Rosję, a Rosjanie aresztowali go w maju 2014 r. na anektowanym półwyspie pod zarzutami „przygotowań do działań terrorystycznych” i przewieźli do Moskwy.

Głodówka Sencowa

Latem 2015 r. Sencow został skazany na 20 lat łagru, co zostało potępione m.in. przez USA i Unię Europejską za łamanie prawa międzynarodowego oraz niezapewnienie Sencowowi dostępu do uczciwego sądu.

Ołeh Sencow w maju tego roku rozpoczął strajk głodowy, domagając się uwolnienia ukraińskich więźniów politycznych w Rosji. Pomimo międzynarodowego nacisku (Sencow we wrześniu został honorowym obywatelem Paryża), Kreml się nie ugiął i nie spełnił żadnych postulatów głodującego reżysera. Na początku października Sencow przerwał po 145 dniach swoją głodówkę - jak przekazał za pośrednictwem swego adwokata - wskutek przygotowań służb więziennych do jego siłowego karmienia. – Mamy nadzieję, że Nagroda Sacharowa pomoże w odzyskaniu wolności Sencowowi i wszystkim Ukraińcom aresztowanym i skazanym w Rosji z powodów politycznych – powiedział dzisiaj Verhofstadt.

Ceremonia wręczenia Nagrody Sacharowa odbędzie się w grudniu w Strasburgu. Jeśli Rosjanie do tego czasu nie uwolnią Ukraińca, w sali obrad Parlamentu Europejskiego prawdopodobie zostanie ustawione puste krzesło dla laureata. Ponadto niewykluczone, że w jego imieniu przyjedzie do Stasburga ktoś z jego bliskich.

Pierwszy laureat Marczenko też prowadził strajk głodowy

Parlament Europejski ustanowił Nagrodę im. Sacharowa na Rzecz Wolności Myśli w grudniu 1985 r., co było gestem solidarności z samym Andriejem Sacharowem, który kilka miesięcy wcześniej prowadził głodówkę protestacyjną w Gorki, dokąd zesłały go radzieckie władze. Laureatami pierwszej Nagrody, którą przyznano w 1988 r., byli Nelson Mandela (siedział wówczas w więzieniu), przywódca ruchu przeciw aparthaidowi i późniejszy prezydent RPA, oraz - pośmiertnie - radziecki dysydent Anatolij Marczenko.

Marczenko odsiadujący karę 15 lat więzienia za „sianie antyradzieckiej propagandy” zmarł w 1986 r., w kilka dni po zakończeniu długiego strajku głodowego (był najpewniej głównym powodem śmierci), którym walczył o wolność dla wszystkich więźniów politycznych w ZSRR. Półtora tygodnia po jego śmierci Michaił Gorbaczow zadzwonił do Andrieja Sacharowa do Gorki, by powiedzieć mu, że może wracać do Moskwy. Zaczęło się stopniowe uwalnianie więźniów politycznych. Po Marczence Nagroda Sacharowa jeszcze trzy razy trafiła do obrońców praw obywatelskich z krajów byłego ZSRR. Otrzymała ją Żanna Litwina (2004 r.), szefowa niezależnego Białoruskiego Stowarzyszenia Dziennikarzy rejestrującego naruszenia wolności słowa za Aleksendra Łukaszenki, opozycyjny białoruski przywódca Aleksander Milinikiewicz (2006 r.) oraz rosyjskie stowarzyszenie Memoriał (2009 r.) zajmujące się m.in. prawami człowieka w Czeczenii. Ołeh Sencow to czwarty laureat nagrody z tego obszaru.

W przeszłości laureatami bywały też organizacje międzynarodowe - sekretarz generalny ONZ Kofi Annan ze wszystkim pracownikami (2003 r.) po śmierci wysokiego komisarza ds. praw człowieka Sergia Vieria de Mello w zamachu w Iraku oraz Reporterzy Bez Granic (2005 r.). Nagrodzono też działającą w Hiszpanii organizację ¡Basta Ya! (2000 r.) działającą przeciw terroryzmowi (głównie baskijskiemu).

Od Sacharowa do Nobla

Europosłowie nagradzali zarówno postacie wręcz pomnikowe - jak jednego z przywódców Praskiej Wiosny Alexandra Dubčeka (1989 r.), dość znane - jak Xanana Gusmão (1999 r.), przywódca walki na rzecz niepodległości Timoru Wsch. (potem prezydent i premier) czy też angolski abp Zacarias Kamwenho (2001 r.) pośredniczący w negocjowaniu pokoju w wojnie domowej, jak i składali hołd mniej głośnym obrońcom wolności i praw obywatelskich. Nagrodę dostała Nigeryjka Hauwa Ibrahim (2005 r.) walcząca przeciw kamieniowaniu za cudzołóstwo, Sudańczyk Salih Mahmoud Osman (2007 r.) udzielający pomocy prawnej i medycznej ofiar wojen i czystek w Sudanie.

Niektórzy z laureatów Nagrody Sacharowa otrzymywali potem pokojową Nagrodę Nobla. Tak było również z dwojgiem tegorocznych noblistów - Denisem Mukwege (Nagroda Sacharowa w 2014 r.) oraz Nadią Murad (Nagroda Sacharowa w 2016 r.).