Nobel z literatury: francuska pisarka Annie Ernaux
6 października 2022
Literacka Nagroda Nobla uchodzi za najbardziej prestiżową nagrodę literacką na świecie. Jak co roku przed ogłoszeniem werdyktu pojawiło się wiele spekulacji, a ostateczna decyzja była dla wielu sporym zaskoczeniem. Kto się na niej znalazł, utrzymywano w ścisłej tajemnicy aż do dziś (06.10.2022), gdy Akademia Szwedzka, która ją przyznaje, ogłosiła to na sztokholmskiej starówce.
„Odwaga i kliniczna ostrość”
Annie Ernaux została wyróżniona „za odwagę i kliniczną ostrość, z jaką odkrywa korzenie, wyobcowanie i zbiorowe ograniczenia pamięci osobistej” – powiedział Stały Sekretarz Akademii. Mats Malm, podając nazwisko laureatki, dodał, że jeszcze nie udało się z nią skontaktować telefonicznie.
Dla niemieckiego krytyka literackiego Denisa Schecka 82-letnia Francuzka Annie Ernaux była jedną z europejskich faworytek.
– Jest gwiazdą przewodnią dla wielu autorów, ponieważ jest pramatką autofikcji – skomentował w rozmowie z Niemiecką Agencją Prasową (DPA). – Ta pisarka zajmuje się barierami klasowymi, a więc także sprawami bardzo ważnymi z punktu widzenia polityki, ale nie takimi, o których czyta się na pierwszych stronach gazet.
Spekulacje i nadzieje
W okresie poprzedzającym przyznanie Nagrody Nobla w dziedzinie literatury pojawiły się najrozmaitsze spekulacje. Jako mocnego kandydata wymieniano twórcę z Francji – Michel Houellebecqa. Ale też debatowano, czy otrzyma ją indyjsko-brytyjski pisarz Salman Rushdie, który niedawno został poważnie zraniony nożem podczas wykładu w USA? Czy nagrodę otrzyma Margaret Atwood, kanadyjska pisarka, która wielokrotnie w swoich powieściach, opowiadaniach i esejach z dużym powodzeniem porusza ważne tematy społeczne?
A może Haruki Murakami, japoński mistrz obserwacji? Nigeryjka Chimamanda Ngozi Adichie czy Kenijczyk Ngugi wa Thiong'o również należą do „wielkich głosów” światowej literatury, których dzieła tłumaczone są na wiele języków.
Przewidywano, że Literacka Nagroda Nobla może trafić do autora lub autorki z Ukrainy. Wojna Rosji z Ukrainą jest bowiem w tym roku w centrum uwagi całego świata, także Akademii Szwedzkiej. Ta czcigodna instytucja zazwyczaj nie komentuje spraw politycznych, ale szybko potępiła inwazję Rosji na Ukrainę w najostrzejszych słowach.
„Działania Rosji wykraczają poza politykę i zagrażają porządkowi światowemu, który jest zbudowany na pokoju, wolności i demokracji” – napisała Akademia w oświadczeniu wydanym na początku marca.
Krytyk Denis Scheck powiedział agencji DPA, że bardzo liczy na to, że Pokojowa Nagroda Nobla trafi w tym roku na Ukrainę. – Nie chciałbym jednak, aby Literacka Nagroda Nobla była w ten sposób upolityczniona. Powinna być przyznawana ze względów estetycznych, a nie politycznych – dodał.
Kontrowersje i niespodzianki
Akademia Szwedzka nie uniknęła w ostatnich latach kontrowersji. Duże spory wywołało przyznanie Literackiej Nagrody Nobla amerykańskiemu piosenkarzowi i autorowi tekstów Bobowi Dylanowi w 2016 roku, podobnie jak uhonorowanie nią w 2019 roku Austriaka Petera Handke, który był krytykowany za swoje stanowisko w sprawie konfliktu jugosłowiańskiego.
Akademia przeżyła również wielki skandal z udziałem jej członkini Katariny Frostenson, która złożyła rezygnację, oraz jej męża Jeana-Claude'a Arnaulta, który został skazany za gwałt, co przyciągnęło uwagę całego świata. Ze względu na ten skandal, w 2018 roku nie przyznano Literackiej Nagrody Nobla. Ale w roku 2019 nagrodzono nią dwie osoby: polską pisarkę Olgę Tokarczuk jako spóźnioną zwyciężczynię za rok 2018 oraz właśnie Petera Handke.
W latach ubiegłych Akademia Szwedzka zaskakiwała świat literacki takimi laureatami jak Louise Glueck czy Abdulrazak Gurnah, którzy byli nieznani nawet wielu ekspertom literackim. Ci zastanawiali się teraz, czy w 2022 roku znów wygra ktoś mało znany, czy też zdobędzie ją jedno z wielkich nazwisk, które od dawna są na liście.
Pole do interpretacji
Celem Akademii nie jest jednak zaskakiwanie kogokolwiek. Fundator nagrody, szwedzki chemik i wynalazca Alfred Nobel, napisał w swoim testamencie, że nagroda literacka powinna trafić do tego autora, który „stworzył najdoskonalsze dzieło idące w kierunku idealistycznym”.
Oczywiście stwierdzenie to daje duże pole do różnych interpretacji, dlatego propozycje, które trafiają do Sztokholmu z całego świata, idą w zupełnie różnych kierunkach literackich, politycznych i społecznych.
Nawiasem mówiąc, Literacka Nagroda Nobla może być przyznana tylko osobom żyjącym. Jeśli jej laureat umrze pomiędzy ogłoszeniem w październiku a wręczeniem nagrody w grudniu, otrzymuje wyróżnienie pośmiertnie.
W przeciwieństwie do innych nagród Nobla, Literacka Nagroda Nobla przyznawana jest za całokształt twórczości autora, a nie za pojedyncze, wybitne osiągnięcia. I jest uważana za najważniejszą ze wszystkich Nagród Nobla.
Rytuały i praktyka przyznawania nagród
Za przyznanie nagrody odpowiedzialna jest Akademia Szwedzka, która z kolei przekazuje swój wybór pięcioosobowemu Komitetowi Noblowskiemu. Od września poprzedniego roku swoje propozycje laureatów zgłasza od 600 do 700 wybranych osób z całego świata, w tym poprzedni laureaci, członkowie Akademii Szwedzkiej i innych, porównywalnych instytucji, uniwersyteccy profesorowie literatury i lingwistyki oraz przewodniczący stowarzyszeń pisarzy w różnych krajach.
Po ogłoszeniu w październiku nazwiska laureata lub laureatki nagrody następuje uroczyste wręczenie Literackiej Nagrody Nobla przez króla Szwecji w rocznicę śmierci Alfreda Nobla, 10 grudnia. Nazwiska pozostałych nominowanych pozostają tajne i objęte są 50-letnim okresem ciszy. Ta najbardziej prestiżowa nagroda dla pisarzy na świecie jest połączona z premią finansową w wysokości 10 mln koron szwedzkich (ok. 920 tys. euro).