Tydzień Nobli. Ciekawostki dotyczące wyjątkowego wyróżnienia

Nagrody (prawie) wyłącznie dla żywych

Od 1974 roku statut Fundacji Noblowskiej stanowi, że nagrody nie mogą być przyznawane pośmiertnie. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy laureat umrze już po ogłoszeniu, że został wyróżniony. Wcześniej pośmiertnie Nagrodę Nobla otrzymały tylko dwie osoby. Byli to dwaj Szwedzi: Dag Hammarskjöld i Erik Axel Karlfeldt.

Sekretarz generalny ONZ Hammarskjöld otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1961 roku, krótko po tym, jak zginął w katastrofie lotniczej w Afryce. Poeta Karlfeldt otrzymał również literacką Nagrodę Nobla krótko po swojej śmierci w 1931 roku (w 1918 odmówił jej przyjęcia – przyp.).

Gdy w 2011 roku ogłoszono, że Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny otrzymał Kanadyjczyk Ralph Steinman, okazało się, że zmarł on trzy dni wcześniej. Fundacja Noblowska ostatecznie i tak postanowiła włączyć Steinmana do grona laureatów.

Oprócz prestiżu spore pieniądze

Z Nagrodą Nobla związana jest sowita wypłata w wysokości dziesięciu milionów szwedzkich koron (około 914 tysięcy euro) na dyscyplinę. Do tego dochodzi medal z 18-karatowego złota z portretem Alfreda Nobla.

Ubiegłoroczny laureat Pokojowej Nagrody Nobla, krytyczny wobec rządu rosyjski dziennikarz Dmitrij Muratow, wystawił w czerwcu swój medal na aukcji w Nowym Jorku. Nieznana osoba zapłaciła za 196-gramowy medal, który zawiera 150 gramów złota, 103,5 miliona dolarów (106,3 miliona euro). Dochód z aukcji został przeznaczony na wsparcie dzieci, które musiały uciekać przed rosyjską inwazją na Ukrainę.

Nagroda Nobla skutkiem pomyłki?

12 kwietnia 1888 roku w Cannes we Francji zmarł starszy brat Alfreda Nobla, Ludvig. Jednak gazeta „Le Figaro” pomyliła braci i poinformowała na pierwszej stronie o śmierci Alfreda, tak tytułując tę wiadomość: „Człowiek, którego trudno nazywać dobroczyńcą ludzkości, zmarł wczoraj w Cannes. To Nobel, wynalazca dynamitu”.

Wielu uważa, że ten złośliwy komentarz stał się dla Alfreda Nobla impulsem do ufundowania nagrody jego imienia. W swoim testamencie zapisał bowiem, że powinny one trafiać do tych, którzy „przynieśli ludzkości największe korzyści”. Według biografki Nobla Ingrid Carlberg, nie ma jednak żadnych dowodów na poparcie tego przypuszczenia.

Już w 1903 roku Nagroda Nobla dla klimatologa

Szwedzki fizyk i chemik Svante Arrhenius bardzo się zasłużył dla nauki i w 1903 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii za teorię dysocjacji elektrolitycznej. Tymczasem Arrheniusowi przypisuje się przede wszystkim inną zasługę. Pod koniec XIX wieku bowiem jako pierwszy przedstawił teorię, według której używanie paliw kopalnych doprowadzi do ocieplenia na Ziemi.

Arrhenius wyliczył, że podwojenie ówczesnych emisji CO2 doprowadziłoby do globalnego ocieplenia o pięć stopni. Według dzisiejszych modeli wyniesie ono od 2,6 do 3,9 stopnia. Arrhenius jednak wyraźnie nie docenił, jak szybko emisje CO2 osiągną ten poziom. Przewidywał bowiem, że minie około 3000 lat, zanim do tego dojdzie.

Nagrody nowej generacji

Ze swoją 120-letnią historią i znanymi na całym świecie laureatami, Nagroda Nobla należy do crème de la crème wszystkich wyróżnień. Jest jednak również krytykowana jako przestarzała, gdyż nieraz jest przyznawana za odkrycia i dzieła sprzed kilkudziesięciu lat, a poza tym nie uwzględnia nowszych dziedzin nauki.

Gdy Fundacja Nobla odmówiła ufundowania nagród za ochronę środowiska i rozwój międzynarodowy, szwedzko-niemiecki filantrop Jakob von Uexküll powołał w 1980 roku Right Livelihood Award (nagrodę za właściwy sposób życia), znaną też jako Alternatywna Nagroda Nobla (ma ona „honorować i wspierać tych, którzy oferują praktyczne i wzorcowe odpowiedzi na najpilniejsze wyzwania, przed którymi dziś stoimy” – przyp.). Finlandia stworzyła w 2002 roku Millennium Technology Prize (nagrodę technologii tysiąclecia przyznawaną za innowacje technologiczne, „która znacząco poprawiają jakość życia i samopoczucie ludzi” – przyp.), dotowaną kwotą miliona euro. Norwegia ma zaś od 2008 roku Nagrodę Kavliego przyznawaną za odkrycia na polach astrofizyki, nanonauki i neuronauki (i dotowaną kwotą miliona dolarów w każdej z tych trzech dyscyplin; ufundował ją norwesko-amerykański przedsiębiorca Fred Kavli – przyp.).

W 2010 roku kilkoro przedsiębiorców z Doliny Krzemowej ufundowało Breakthrough Prize (nagrodę za przełom), zwaną również Oskarem Nauki. Przyznawana jest za badania w trzech dziedzinach: matematyce, fizyce oddziaływań podstawowych oraz naukach przyrodniczych. Każdy z laureatów tej nagrody otrzymuje trzy miliony dolarów.

(AFP/ped)