Идентитет и Иредентизам

Оние кои претпочитаат на вчерашната средба Заев – Ципрас во Давос да гледаат низ призма на полу-полна чаша секако имаат цврсти аргументи во прилог на вербата дека нешто сепак се движи напред во разрешницата на спорот за името. Клучните поенти од разговорот надежно наликуваат на размена на свршенички прстени во вид на промена на имињата на аеродромот и автопатот, како и поддршка за отварање нови поглавја во преговорите со ЕУ и пристап до Јадранско-Јонската инцијатива. Отстапките од двете страни, на кои не е упатно да им се гледа во заби, се очекувани и добредојдени гестови на добра волја, како во меѓусебните односи така и пред домашните публики.

Оние, пак, кои сепак преферираат чашата да ја меркаат од полу-празната страна, исто така имаат редица цврсти аргументи во прилог на скепсата за суштинското придвижување од нултата точка. Настрана отстапките од наша страна (кои тешко дека може да се сметаат како неочекувани), Заев остана нем по прашањето на промената на Уставот и дефинирање на црвената линија од оваа страна на Богородица. Настрана и фактот што даровите од Атина сепак остануваат замотани во инсистирањето на ерга омнес и справувањето со иредентизмот. Настранa и другите детали, кои бледнеат во споредба со најбитната поента на состанокот. Онаа дека преговорите помеѓу двете страни допрва треба да започнат под покровителство на Заев и Ципрас и нивните министри. Што неминовно го потегнува прашањето што тогаш се случувало во последниве неколку месеци и какви биле разговорите водени во триаголникот Коѕијас – Димитров – Османи?

Мултилатерално прашање

Разјаснувањата за оваа троа нелогична констатација би биле секако добредојдени, доколку бидат превентивно навремени. Бидејќи колку и да претпочитаме оптимистичко гледање на тековните контакти, не можеме а да не се запрашаме дали наместо кон разрешница на билатералниот спор, истиот полека еволуира во мултилатерално прашање со неочекувани компликации? 

Претходни колумни на авторот: 

- Ептен непредвидливо

- Името на свенатата роза

- Лажните вести на Кремљ и нашите бели лаги

Поводот за оваа дилема е неодамнешната изјава дадена од страна на ВМРО-Бугарското национално движење предводена од бугарскиот министер за одбрана Красимир Каракачанов во реакција кон минатонеделниот митинг во Солун. Потсетувајќи дека „сега е моментот да потсетиме дека на нашиот (т.е.бугарскиот) грб има три лава – Мизија, Тракија и Македонија”, соопштението на ВМРО-БНД ќе се огласи дека „нема причина зошто зборот Македонија треба целосно да се исклучи од името на младата држава”, утврдувајќи дека „македонската нација  во историјата не постоела”, И притоа потсетува дека „да, Македонија е географско име поделено денеска помеѓу три земји, дури и четири”, притоа oбвинувајќи дека „Грција сака дефинитивно да го асимилира името Македонија. И тоа не може да се толерира”. На крај, партијата на Каракачанов ќе потсети низ цитат на бугарскиот поет и политичар Вазов дека „Македонија е наша!”

Изјавата, која секој може да ја чита низ сопствена призма на толкување, беше уредно пренесена во дел од домашните медиуми, но без никаков коментар или анализа. Како што впрочем беше случајот и со изјавата на евро-пратеникот Ангел Џамбазов од партијата на Каракачанов дека „Северна Грција е инаку одамна окупирана бугарска територија”, која исто така помина речиси без никаква позначајна медиумска или дипломатска реакција.

Сите молчат по изјавите на Каракачанов

Останува нејасно зошто ваквите изјави останаа без одек во домашната јавност, но и во соседството. Вистина, според дел од овдешните медиуми, ликот и делото на Каракачанов се карактеризира во приближно исти рамки како и она на Мерсила Дода од Албанија. Со таа разлика што за втората сепак имаше редица реакции и протести, што укажува на имање двојни стандарди на идентификување, на „навреда и провокација” зависно од некои поинакви параметри. Останува затоа дилемата дали игнорирањето на изјавите се должи на некаков неформален третман на Каракачанов од страна на Бојко Борисов како „главоболка без која не се може” или пак на „дете кое кажува она што слуша по дома”?

Уште повеќе изненадува и блазираниот однос на меѓународната, посебно европската, заедница. Онаа истата која со недели заседаваше во состојба на „загриженост, шок и гнев” за изјавите на Еди Рама и со месеци бараше објаснувања од секој мајчин Албанец да се произнесе за тоа „што е целта на Тирана?” Со својот молк, во однос кон овие изјави, ЕУ, НАТО и САД се најдоа на истата гробно замолчана страна со руското министерство за надворешни работи, инаку секогаш ревносно кон мерење на милиграмажата на било кое зборче од Тирана или Приштина во кое се спомнуваат „албанските браќа во Македонија”. Солидарност во дволично молчење на истокот и западот кое треба да биде нотирано и запаметено како доказна илустрација за двојните аршини во кои моралниот вакум се компензира со веќе провидни и непринципелни соопштенија на големите центри. 

Молчаливиот однос на ЕУ и НАТО секако не придонесува кон претставата за интерната кохезија помеѓу земјите членки на самите организации. Каков политички и морален гравитас може да имаат организации во кои министер за одбрана низ едвај прикриени инспиративни полит-поезиски изјави алудира на имање територијални претензии. Па дури и повеќе од тоа, со оглед што завршниот цитат не се адресира кон Република Македонија, туку кон – Македонија. Со што секако иритирачки допира во трите клучни пораки на ЕУ и НАТО кон регионот – стабилноста, соработката и добрите соседски односи. Пораки кои досега беа упатувани кон „незрелите” од Западниот Балкан, но кои остануваат премолчани кога не една, туку две сопствени мечки ќе им заиграат под сопствениот прозор. 

Од друга страна, изненадувачкиот молк на дипломатска Москва е убава демонстрација дека руската дипломатија е совршено умешна во практицирање на тактиката на „реактивна дипломатија” кон западот, но е затоа подеднакво „смотана” кога ќе стане збор за нејзиниот селективен однос кон принципите и правилата на меѓународните односи. Молкот на Москва не може да се толкува поинаку освен како одобрување и пресметана калкулација со која ја побива сопствената само-доделена аура на „морален авторитет” и „правичен судија” во делењето пацки кон останатите.

Изјавата на партијата на Каракачанов секако не може и не треба автоматски и пер сѐ да биде толкувана како службен став на Република Бугарија, исто како што не може да се негира политичката тежина на изворот и можните реперкусии по регионалните односи. Впрочем, би било нефер и нечесно истата да се гледа изолирано од провокативниот повод кој претходеше– митингот во Солун.

Дипломатскиот гамбит на Атина

Останува прашањето зошто нема никаква реакција од Атина кон цитираните изјави од Софија? Одговорот е едноставен и соткаен во грчкиот маневар за елегантно ставање во втор план на терминолошко-историската аргументација за името и приоретизирање на прашањето на наводните иредентистички закани по територијалниот интегритет и суверенитет на Грција. И во тоа е соткаен дипломатскиот гамбит на Атина кон Софија виа Скопје, преставен низ изјавата на Заев дека „немаме никакви територијални претензии кон нашиот сосед” дадена во контекст на промената на името на аеродромот и автопатот. Но со оглед на цврстиот став на Ципрас за „затворање на сите дупки” и инсистирањето на „ерга омнес како заедничко решение”, прашање е дали политичката гаранција на Заев ќе биде доволна за решавање на спорот или пак истата треба да биде соткаена во Уставот?

Средбата во Давос е затоа добро придвижување кон кристализирање на ставовите околу спорот и директно соочување на аргументите на  највисоко ниво во кое се оцртуваат двете болни точки на преговорите - идентитетот и иредентизмот. Успешноста на понатамошните преговори ќе зависи од капацитетот на двете страни за взаемно уважување на двете – а не само сопствените – димензии на спорот. Изјавите на Ципрас и Заев, колку и да се штури или тврди, се исчекор во тој правец.   

Разликата во пристапот е што односот на Скопје кон спорот со името е приоретизиран во прилог на ороченaта цел на забрзано членство во НАТО и ЕУ, додека пак пристапот на Атина подразбира не само административен erga omnes компромис туку и ad vitam aeternam превентивна гаранција од можните идни „иредентистички” закани. Деликатниот диспаритет на овој однос диктиран од Атина е што во таа рамка нашите идентитетски аргументи се емотивно и етно-културолошки инспирирани, додека пак оние на Грција се базирани врз конкретни аспекти на внатрешната стабилност и регионалната безбедност како клучни аргументи пред меѓународната заедница. Во тој диспаритет лежи нашиот хендикеп и предноста на соседите пред нивните меѓународни партнери за кои стабилноста на партнерот е од далеку поважна битност од чувствата на кандидатот. Кои, за жал, дополнително добиваат на значење – како аргумент плус во прилог на Грција - поради несречно срочените изјави на политичарите од Софија.